Een econoom met een ziel

De papierberg ís al zo groot, zei een vriend, toen Marc den Elzen hem vertelde over zijn voornemen om een roman te schrijven. 'Je moet je onderscheiden'. Het was 2005 en zijn novellenbundel Blanke Mannen was net verschenen bij uitgeverij L.J. Veen.

De opmerking van die vriend zette hem aan het denken. Ja, zijn personages dienden een worsteling door te maken, gevolgd door loutering en verzoening. De hoofdpersoon in Verwachting, een leraar economie op zoek naar de ware en het vaderschap, worstelt inderdaad enorm met het leven en zijn werk. Hij lijdt aan waanbeelden en laat de ene verliefdheid of wat daarvoor doorgaat, volgen op de andere.

Ofschoon de roman een fictief verhaal vertelt, is het verleidelijk om trekken van deze Thijs te projecteren op Den Elzen. De import-Soesterkwartierder (49), vader van twee jonge kinderen, gaf ook economieles op hbo-instellingen. En evenals Thijs moet hij weinig hebben van het marktdenken. Tijdens zijn studie in de jaren tachtig werd Den Elzen gegrepen door Karl Marx, een van de grondleggers van het communisme.

Hij wilde zijn kennis inzetten voor armoedebestrijding en koos voor een stage in het koninkrijk Swaziland in zuidelijk Afrika. ,,Ik dacht erover om ontwikkelingswerker te worden. Daar ben ik op teruggekomen, omdat ik ontdekte dat alle problemen in de Derde Wereld worden afgewenteld op vrouwen. Mannen buigen alles om naar hun eigen voordeel.''

Zijn Afrikaanse avontuur openbaarde Den Elzen nóg een inzicht: er school een schrijver in hem.

Hoe kwam je daarachter?
,,In Swaziland schreef ik brieven aan mijn toenmalige vriendin. Daarin kon ik mijn eigen bedachtzaamheid kwijt. Dat vond ik erg leuk. Na mijn studie heb ik het schrijven weer opgepakt. Mijn eerste boek was autobiografisch. Dat is niet uitgegeven. Jeugdshit. Té persoonlijk. Ik had geen slechte jeugd, maar met dat boek heb ik wel allerlei ballast weggewerkt. Die moet je als schrijver niet in de weg zitten. Een schrijver moet vrij zijn, een boek mag niet therapeutisch worden. Schrijven is geen vrijblijvende bezigheid. Er moet sprake zijn van maatschappelijk engagement. Ik wil de lezer troost en psychologisch inzicht bieden. Juist als econoom. Lieten maar meer economen zich bij hun keuzes leiden door inzichten uit de psychologie.''

In Verwachting passeren diverse discussies de revue tussen Thijs en diens collega Onno, aanhanger van het liberalisme dat in de jaren nul opgeld deed. 'Algemene economie is niet relevant', betoogt de laatste halverwege de roman. 'We moeten vraag creëren. We moeten uitzoeken wat de consument wil. (...) Jij benadert de overheid als een partij die de vraag kan en moet sturen. Dat vind ik een ouderwets idee. Je moet de markt juist vrijlaten.'

Tegen het eind van het boek, als hij zijn docentschap blijkt te hebben opgegeven, geeft Thijs in een brief aan voormalige vriendin Henriëtte, het tweede, eveneens met de liefde worstelende hoofdpersonage, zíjn visie op de economie weer. Die heeft veel weg van een geloofsbelijdenis. 'Ik kon het niet meer, wil het niet meer. Ik leer hun (studenten, red.) niet kritisch denken, ik leer hun dat amoreel denken en handelen een financieel motief heeft. De kredietcrisis heeft dat pijnlijk duidelijk gemaakt. De economie moet zich herijken. Terug naar de kern. Dat we om redenen een samenleving willen zijn. Dat de economie dient om dat en de maatschappelijke voortgang te begrijpen.'