Het gaat landelijk om grofweg 500 gezinnen, zegt branchevereniging Valente. Dat getal is een schatting, gebaseerd op signalen van lokale voedselinitiatieven en hulporganisaties. Omdat ongedocumenteerde gezinnen geen gebruik kunnen maken van de reguliere opvang, voelt het Rode Kruis zich genoodzaakt deze groep in samenwerking met lokale organisaties voor het eerst zelf tijdelijke plekken aan te bieden.

“Door de coronacrisis zijn de ongedocumenteerde gezinnen meer in beeld verschenen,” aldus Heleen van den Berg, hoofd nationale hulp van het Rode Kruis. “Veel van deze mensen zijn hun banen in bijvoorbeeld de horeca of schoonmaakbranche kwijtgeraakt. De woningen die ze tegen schandalig hoge prijzen huren, zijn onbetaalbaar geworden. Of ze kunnen niet meer bij familie logeren.”

Al vóór de coronacrisis bleek dat het aantal daklozen in Nederland in tien jaar tijd is verdubbeld naar 40.000 mensen. De pandemie werkt als een katalysator: in Amsterdam wordt deze lockdownwinter op sommige opvanglocaties een verdriedubbeling van het aantal aanvragen gemeld.

Sinds de tweede lockdown in december werd afgekondigd, is er een noodopvang voor dak- en thuislozen in Amsterdam. De criteria die normaal worden gehanteerd zijn voor de noodopvang verruimd en mensen die normaal geen aanspraak kunnen maken, zoals ongedocumenteerden, kunnen dat nu wel.

Voor ongedocumenteerde gezinnen ligt de wetgeving echter anders: als ze al hulp weten te vinden, worden ze doorverwezen naar het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA). Hier durven velen zich niet te melden. “Deze mensen belanden met minderjarige kinderen op straat,” aldus Jerry Straub, bestuursvoorzitter van het Rode Kruis in Amsterdam. “Er zijn gezinnen die in het Oosterpark slapen of in kerken overnachten en overdag op straat leven in Zuidoost en Nieuw-West. Het probleem is wijdverspreid door Amsterdam. Ze vallen tussen wal en schip.”

Zeker in deze tijd, waarin iedereen geacht wordt thuis te blijven, is het belang van opvang groot. Van den Berg: “Zonder tijdelijke opvang is er geen zicht op bijvoorbeeld het aantal besmettingen.” De gezinnen komen zonder burgerservicenummer bovendien moeilijk aan zorg.

Woensdag start het Rode Kruis met de pilot, die tot 1 mei duurt. Zo’n tien gezinnen krijgen onderdak in verschillende hotels en ontvangen persoonlijke begeleiding. Met de pilot hoopt de organisatie meer informatie te verkrijgen over deze groep mensen en de nood waarin ze verkeren.

Brancheorganisatie Valente is blij met het initiatief, maar ziet ook de noodzaak van structurele oplossingen. Straub is het daarmee eens: “Het probleem met dak- en thuislozen in het algemeen ligt ook bij de doorstroommogelijkheden – er zijn simpelweg niet genoeg betaalbare woningen.”

Ook de gemeente erkent het probleem. ‘Wij zien ook dat niet alle ongedocumenteerden gebruik maken van de opvang die door het COA wordt aangeboden en zo in kwetsbare situaties terechtkomen,’ aldus de woordvoerder van wethouder Rutger Groot Wassink (Vluchtelingen en Ongedocumenteerden), die in een e-mail aangeeft het initiatief van het Rode Kruis te waarderen. ‘Wij hebben ons te houden aan nationale wetgeving, maar blijven ons in Den Haag inzetten voor een structurele, humane oplossing voor ongedocumenteerde gezinnen.’

Als de pilot succesvol is, wordt deze mogelijk uitgebreid en verlengd.