Gemeente overhandigt schilderij Kandinsky aan erven Lewenstein

Het schilderij, dat voor de oorlog deel uitmaakte van de kunstverzameling van het echtpaar Lewenstein uit Amsterdam, was onderwerp van een langdurig geschil tussen de gemeente Amsterdam en de erven van het echtpaar. 

Het echtpaar Lewenstein dat een goedlopende naaimachinehandel op de Dam runde en in 1940 voor de nazi’s vluchtte, beschikte over een uitgebreide verzameling schilderijen van onder meer Kandinsky, Van Gogh, Renoir en Manet. Ook had de familie een Rembrandtverzameling. In de jaren twintig had de familie het  uit 1909 stammende olieverfschilderij Bild mit Häusern gekocht. Volgens erfgenaam Rob Lewenstein raakten zijn grootouders bij hun vlucht voor de nazi’s nagenoeg hun hele collectie kwijt

De juridische strijd om het schilderij – waarvan de waarde inmiddels op 20 miljoen euro wordt geschat – begon ruim acht jaar geleden. Op verzoek van de erven boog de restitutiecommissie zich in 2013 over de verkoop van het schilderij . Vijf jaar later oordeelde de commissie in een bindend advies dat de gemeente niet gehouden was tot teruggave. Volgens de commissie was niet gebleken dat het museum het werk destijds ‘niet te goeder trouw’ had verworven. De erfgenamen spanden een rechtszaak aan tegen het Stedelijk Museum en de gemeente Amsterdam, dat officieel in het bezit was van het schilderij omdat het museum in 1940 niet zelfstandig was.

Vorig jaar besloot de gemeente naar aanleiding van het rapport van de Commissie Kohnstamm het werk alsnog te retourneren: ‘Als stad hebben we een geschiedenis en daarmee een grote verantwoordelijkheid hoe om te gaan met onrecht en het onherstelbare leed dat de Joodse bevolking is aangedaan in de Tweede Wereldoorlog’.

Wethouder Touria Meliani (Kunst en Cultuur): “We mogen het onbeschrijfelijke leed en het onrecht dat de Joodse bevolking is aangedaan in de Tweede Wereldoorlog nooit vergeten. Voor zover er nog iets hersteld kan worden, hebben we als samenleving de morele plicht daarnaar te handelen. Dat geldt ook voor de vele kunstwerken die in bezit waren van Joodse burgers en geroofd werden door de nazi’s of op een andere manier uit bezit zijn geraakt van de eigenaren.”

Rein Wolfs van Stedelijk Museum: “Vandaag neemt het Stedelijk afscheid van Bild mit Häusern. Dit afscheid markeert een belangrijk moment in de Nederlandse restitutiepolitiek, volgend op de aanbevelingen van de commissie Kohnstamm. Tegelijkertijd is het voor het museum ook een afscheid met weemoed, omdat het schilderij een zo belangrijke schakel in onze historisch gegroeide collectie was, geliefd bij onze bezoekers.”

James Palmer van de Mondex Corporation die het schilderij na de oorlog voor de familie heeft opgespoord en ook optreedt als vertegenwoordiger van de erven: “Vandaag start een nieuw hoofdstuk in de levens van de familie Lewenstein na hun jarenlange zoektocht naar rechtvaardigheid, waardigheid en respect.  (…) Nederland kan trots zijn op het nieuwe restitutiebeleid na de uitspraak van de Commissie Kohnstamm, hiermee geeft het het goede voorbeeld aan andere landen om op een eerlijke manier met erfgenamen van kunstwerken van Joodse eigenaren om te gaan.”

Rob Lewenstein, een van de erven, noemt de teruggave ‘rechtvaardigheid’. “Voor ons en hopelijk straks ook voor andere gedupeerden.” Het schilderij van Kandinsky stond maandagmorgen op een ezel. Lewenstein: “Ik bekeek het schilderij. Het is een prachtig werk. Vanuit een een bepaalde hoek kijk je zo de straat in en zie je de rij huizen. Mijn ouders vertelden niet over de schilderijen. Mijn tante, de zus van mijn vader, probeerde het schilderij van Kandinsky in de jaren negentig te traceren, maar kon het niet vinden. Haar gezondheid werd te slecht. Ze overleed in 2007. Mondex vond het werk.”

Het schilderij wordt op een veilige plek opgeslagen. “De familie zal later beslissen wat ermee gebeurt,” zegt Palmer. Lewenstein: “We hopen dat het schilderij straks ergens in een museum komt te hangen.”

Mondex gaat nu op zoek naar enkele andere schilderijen van de familie in andere landen. Palmer: “We hebben enkele werken van de familie in andere landen gevonden. Eind maart weten we meer hierover.”

Een van die werken is in elk geval Das bunte Leben (1907), ook een schilderij van Kandinsky, dat op dit moment in een museum in München hangt.