Ministerie trekt zes miljoen euro uit voor onderzoek naar naziroofkunst

Dit maakte demissionair minister Ingrid van Engelshoven van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) donderdagochtend bekend tijdens een online bijeenkomst over twintig jaar Nederlands restitutiebeleid.

“We moeten actiever op zoek gaan naar de rechthebbenden. Er zijn inmiddels betere technieken om de herkomst van geroofde kunst te onderzoeken. Ook zijn de archieven toegankelijker geworden,” aldus Van Engelshoven.

Er komt een centraal informatiepunt om het indienen van verzoeken tot teruggave van naziroofkunst laagdrempeliger te maken. “We nodigen mensen uit informatie te delen zodat het proces van teruggave sneller verloopt. Meld het ons als er nog foto’s zijn van schilderijen die in de huiskamer hingen of als er nog brieven aanwezig zijn over de geroofde kunst van familieleden.”

Dat het soms drie jaar duurt totdat mensen een besluit ontvangen over teruggave van kunst die hun familie in de Tweede Wereldoorlog is kwijtgeraakt, door diefstal door de nazi’s of door gedwongen verkoop, vindt Jacob Kohnstamm, voorzitter van de Restitutiecommissie ‘tergend lang’.  Die tijd moet terug naar hooguit anderhalf jaar, zei hij. Er liggen op dit moment twintig kwesties op afronding te wachten.

In de nieuwe documentaire Roofkunst & Restitutie die online te zien is op restitutiecommissie.nl, worden nazaten gevolgd in hun pogingen om naziroofkunst terug te krijgen. 

Zo deden Bas Noordenbos en zijn zoon Boris tevergeefs een poging om het schilderij ‘Berglandschap met boomstronk’ van Jacob van Geel weer in familiebezit te krijgen. Het schilderij was aan het begin van de oorlog van hun Joodse oudoom/kunstverzamelaar Joseph Gosschalk. Na de oorlog kwam het in het bezit van de gemeente Rotterdam en belandde het in de collectie van het Museum Boijmans Van Beuningen.

Het museum stelde de familie Noordenbos zelf op de hoogte van het bestaan van het schilderij van hun oudoom. De Restitutiecommissie oordeelde echter in 2019 dat de gemeente het schilderij mocht houden.

Dit jaar werd bekend dat het Stedelijk Museum in Amsterdam het in 1940 gekochte schilderij Bild mit Häusern van Wassily Kandinsky moet teruggeven aan de erfgenamen, die sinds 2013 een juridische strijd voerden om het werk in bezit te krijgen.

De Restitutiecommissie, een onafhankelijke adviescommissie van juristen en (kunst)historici, die claims op naziroofkunst onderzoekt, heeft sinds de oprichting in 2001 164 adviezen uitgebracht. Tachtig claims zijn volledig toegewezen en negentien claims gedeeltelijk. Er zijn in totaal 65 claims afgewezen.

Het beoordelingskader om een kunstwerk terug te geven, is inmiddels aangepast. Het belang van een museum om kunstwerken te behouden, wordt sinds kort niet meer meegewogen bij een verzoek van rechthebbenden. Verzoekers van wie eerdere claims zijn afgewezen, kunnen een nieuw verzoek tot teruggave indienen.

De Commissie-Kohnstamm, die het beleid van de Restitutiecommissie heeft geëvalueerd, oordeelde vorig jaar dat Nederland zich meer moet inspannen voor de teruggave van door nazi’s geroofde kunst. In totaal hebben 3800 kunstwerken, bekend als de Nederlands Kunstbezit-collectie, hun herkomst in de oorlog.