Nieuwe rechtbank Amsterdam: statig en strak, maar ook heel open

Natuursteen. Heel veel natuursteen kenmerkt de nieuwe rechtbank op de Zuidas, in de hoek van de A10 en de Parnassusweg. Hout ook, zoals de houten tafels en banken met bruine leren kussens. In de rechtszalen zijn de wanden bekleed met gerecycled leer, voor een warme uitstraling en een goede akoestiek.

Strak en weids, is het gevoel dat overheerst. Met veel glas waardoor je van binnenuit de stad ziet, en van buitenaf de magistraten, advocaten en dé hoofdrolspelers: zij die recht komen zoeken.

Vijf maanden later dan gepland maar volgens de verantwoordelijken binnen het budget van 235 miljoen euro is de nieuwe rechtbank klaar om maandag in gebruik te worden genomen.

Met één heel grote en zes grote rechtszalen met gescheiden publieke tribunes; 23 kleinere rechtszalen en twintig ‘enquêtekamers’ voor zittingen met één rechter en griffier. Ook zijn er nog 17 verhoorkamers voor de onderzoeksrechters.

Die rechtszalen zitten op de begane grond en op de eerste drie etages, de zes verdiepingen daarboven zijn het (voor bezoekers afgesloten) terrein voor het rechtbankpersoneel en anderen met een toegangspas. Met (flex)werkplekken, de bibliotheek, vergaderzalen, het bedrijfsrestaurant et cetera.

Journalisten die even niet in de rechtszaal willen werken, kunnen vanuit de perskamer op eenhoog via computerschermen live meekijken en luisteren met zittingen.

Onderin het complex zitten 69 cellen van waaruit de gedetineerde verdachten naar de zittingszalen worden geleid.

Het markantst van alles is het ruim vijf meter hoge brons-stalen beeld op het openbare voorplein. Het is een figuur in hippe joggingbroek en op een soort van Timberlands die voorovergebogen naar het nestje staart in de rechterhand, met daarin een uil (wijsheid), pijl (volharding) en eikel (bescherming).

Een grote, maar vriendelijke poortwachter. Love or Generosity heeft de Amerikaanse kunstenaar Nicole Eisenman haar sculptuur gedoopt, maar de volksmond verzint vast snel iets anders.

Rechtbankpresident Christa Wiertz is verguld met het nieuwe gebouw. “We wilden transparantie, want ons werk moet gezien worden. Dat heeft de architect geniaal weten te bereiken. Waar je ook staat, je ziet de stad. De auto’s die langsrijden, mensen op weg ergens naartoe, en de stad ziet ons.”

Bij het opstellen van de eisen heeft het bestuur een nieuwe term gemunt. De rechtbank moest ‘gezagwekkend’ worden. Wiertz: “Robuust en gezag uitstralend, maar ook toegankelijk, vriendelijk en vertrouwenwekkend.”

De medewerkers zijn nauw betrokken bij de plannen (zoals ook de pers is geraadpleegd). De medewerkers bedachten namen voor de rechtszalen, bijvoorbeeld, zodat er nu behalve de (grootste) Amsterdamzaal en de Amstelzaal ook een Cruijffzaal, een Anne Frankzaal en een Annie M.G. Schmidtzaal is.

Zoals de traditie voorschrijft, zijn ook zalen vernoemd naar de twaalf laatste rechtbankpresidenten die zijn overleden.

De bodes hebben op elke etage prominente plekken gekregen, van waaruit zij, in de termen van Wiertz, de ‘rots in de branding moeten zijn voor rechtzoekenden’, die ze naar de juiste plekken moeten dirigeren.

Architect Marco Lanna (KAAN Architecten) moest met zijn team een gebouw tekenen dat functioneel was en herkenbaar als rechtbank. “Het moest gezag uitstralen maar bezoekers ook uitnodigen. Mensen die een rechtbank bezoeken zijn niet blij, zoals bij een concertzaal, dus je moet ze geruststellen, de ruimte geven en zorgen dat ze zich makkelijk kunnen oriënteren en zich comfortabel voelen.”

Tussen de soms excentrieke, uitgesproken architectuur van de kantoorkolossen eromheen, is de rechtbank in Lanna’s woorden nu ‘statig, strak en vriendelijk’. “Het was ons niet gevraagd een groot voorplein te ontwerpen, maar we hebben dat heel bewust gedaan om een gebaar te maken naar de stad en de mensen het gevoel te geven dat ze welkom zijn,” zegt Lanna. “De combinatie met dat beeld is goed gelukt, vind ik: die reus zul je als imposant ervaren, maar de gebukte houding is ook heel vriendelijk.”

Dat de rechtbank vlak bij station Amsterdam-Zuid ligt, in de toekomst het grootste van de stad, is geen luxe. Rondom de rechtbank zijn en komen nauwelijks parkeerplaatsen. De voornaamste reden is het ontmoedigingsbeleid waarmee de gemeente het autogebruik wil terugdringen. Wie in de rechtbank moet zijn, moet (het laatste stuk) met het openbaar vervoer komen, te voet of met de fiets, is de boodschap. Van dát aspect durven we wel te voorspellen dat niet iedereen het zal waarderen.

De tijdelijke rechtbank die in 2016 in gebruik was genomen naast het monumentale deel van oudbouw, wordt vanaf 1 juli ontmanteld. Voor die oudbouw bedenkt de gemeente een nieuwe functie.