‘Ontmenselijking’ zal centraal staan in Nationaal Holocaustmuseum: ‘Kan zoiets ons ook overkomen?’

Op een glazen wand buiten het gebouw worden Joodse kinderen in beeld gebracht die in de crèche tegenover de Hollandsche Schouwburg zaten, in afwachting van hun deportatie naar het oosten. In een karavaan lopen ze achter directrice Henriëtte Pimentel aan, die ‘haar’ kinderen niet alleen wilde laten en uiteindelijk zelf werd vermoord in Auschwitz. Zij kreeg vorige maand postuum een onderscheiding voor Joden die andere Joden hielpen.

De glazen wand staat precies op de plek waar honderden Joodse kinderen uit de crèche over de erfafscheiding werden doorgegeven aan het verzet. Dit is een van de tien historische plekken die in het Holocaust Museum worden uitgelicht, zo bleek donderdagmiddag tijdens een presentatie over de ontwikkeling van het museum.

Het verhaal van hun redders, onder wie Piet Meerburg, Virrie Cohen en Hetty Voûte, wordt in klaslokaal 1 van de naastgelegen Hervormde Kweekschool verteld. In zijn eigen voormalige directeurskamer, wordt het verhaal van Johan van Hulst verteld. Als directeur van de kweekschool gaf hij toestemming om de kinderen via de gang in zijn school te laten ontsnappen.

De vaste tentoonstellingsruimtes worden beplakt met ‘misdadenbehang’ waarop alle anti-Joodse maatregelen en verordeningen staan vermeld. “Het zijn er meer dan genoeg om alle ruimtes mee te behangen,” vertellen vormgevers Barend Verheijen en Boaz Bar-Adon.

Niet de uiteindelijke vernietiging van de Joden, maar de ontmenselijking staat in de expositie voorop. “Het ‘misdadenbehang’ maakt de misselijkmakende systematiek en de omvang van de misdaden zichtbaar. Het zit langs alle wanden van de vaste expositie. Zodat je wordt meegenomen met die systematische ontmenselijking. Zodat je je opgesloten voelt,” zegt Verheijen. “We willen de slachtoffers laten zien, de ontwikkeling van de oorlog. Niet de misdadigers.”

Bar-Adon: “Veel mensen concentreren zich op het laatste stuk: de uiteindelijke vernietiging. Maar de shoah gaat veel verder dan de moord alleen. Het was een keten van ontmenselijking van een grote groep mensen.”

Ook worden de verhalen van de individuen verteld. Verheijen: “Iedere vermoorde heeft een eigen verhaal. Door de verhalen levend te houden, houden we de herinnering aan hen levend.”

De stemmen van zo’n veertig slachtoffers zijn op de herdenkingsplaats, de voormalige theaterzaal, te horen. “Dit wordt een spoor van persoonlijke verhalen. Ieder slachtoffer was een mens met een eigen leven,” aldus de vormgevers.

Educatie is belangrijk voor het Nationaal Holocaustmuseum, dat in totaal 26 miljoen euro kost. “Het gaat om de betekenis die we aan het verleden geven,” zegt conservator Annemiek Gringold. “Mensen moeten nadenken over keuzes die zowel de slachtoffers als de daders maakten. Hoe kun je je ontwikkelen als je de oorlog hebt overleefd? Hoe keer je terug en pak je het leven weer op? Vrijwel alle overlevenden konden dat. Dat zit dus kennelijk in ons. Wat leren we hiervan?”

En: “Hoe kan een mens een ander ombrengen?”, zegt Gringold. “Bezoekers moeten vragen stellen over zichzelf. De ontbering, de vernedering, het verlies van huis en vrienden en meestal het leven. Kan zoiets ons ook overkomen? Primo Levi zei al: “Het is gebeurd, dus het kan opnieuw gebeuren.”