In een dit voorjaar begonnen onderzoek wordt in Amsterdam, Bologna in Italië en in Tartu in Finland het effect van binnen- en buitenverlichting op mensen onderzocht. Daarvoor wordt in Amsterdam een buurt gekozen met relatief veel 65-plussers uit sociaal kwetsbare groepen, zegt Meike Bartels, hoogleraar genetics and wellbeing aan de Vrije Universiteit. Het is nog niet bekend welke buurt dat is.

Vooral ouderen zijn gevoelig voor licht, zegt Bartels. “Ze worden vroeger en vaker wakker omdat het systeem in ons brein dat het dag- en nachtritme regelt op latere leeftijd minder goed gaat functioneren.”

Als kunstlicht hun dag- en nachtritme verder uit zijn evenwicht brengt, zijn ouderen mogelijk extra vatbaar voor psychiatrische aandoeningen en ziekten als kanker.

In de buurt waar het onderzoek zal worden gedaan, wordt een jaar lang onderzocht of de bewoners er fysiek en mentaal op vooruitgaan als binnen en buiten de verlichting worden aangepast. Bartels: “Over de effecten van verlichting op de fysieke en mentale gesteldheid is veel bekend, maar vooral op basis van laboratorium­onderzoek of uit onderzoek op dieren. Dit is het eerste grootschalige onderzoek in de dagelijkse werkelijkheid van kwetsbare ouderen.”

Ongeveer 250 inwoners van de drie betrokken steden krijgen een soort broche opgespeld waarmee hun blootstelling aan licht wordt geregistreerd. Ook moeten ze gedurende twee weken een dagboek bijhouden. Daarna wordt de verlichting een jaar lang aangepast, door de straatlantaarns minder fel en mogelijk zelfs in een andere kleur te laten branden.

Na een jaar kijken de onderzoekers weer hoe de ouderen er voor staan, zowel lichamelijk als geestelijk. De resultaten worden vervolgens vergeleken met een net zo grote controlegroep bij wie de verlichting op normale sterkte is gebleven. Dat de gemeente bereid is de straatverlichting tijdelijk te passen, maakt het onderzoek bijzonder. “Uit onderzoek in bejaardenhuizen weten we wel dat extra verlichting overdag kan helpen,” zegt Bartels, “maar je wilt dat toch eigenlijk in een natuurlijke setting onderzoeken. Je hoeft geen dure lamp aan te schaffen als je met buitenverlichting hetzelfde effect kunt bereiken.”

Het onderzoek is verstrekkend omdat wereldwijd steeds meer mensen in steden wonen waar het door al het kunstlicht eigenlijk nooit meer echt donker is. Maar ook binnenshuis wordt het dag-nachtritme verstoord, met name door een groeiende hoeveelheid oplichtende schermen en mobieltjes.

Het is moeilijk een precieze schatting te maken van de schade die optreedt door het gebruik van kunstlicht in de nacht. De gevoeligheid voor licht is namelijk heel persoonlijk, legt Bartels uit. Toch kan het effect van een beter dag-nachtritme groot zijn op ouderen. “Vooral als ze zich er goed door gaan voelen en meer energie hebben om deel te nemen aan de samenleving en beter voor zichzelf zorgen.”

Ook binnenverlichting kan een positief effect op mensen hebben. “Om winterdepressies te voorkomen heb je van die lichtbakken met speciale lampen. In bejaardenhuizen kun je heel goed de effecten van het gebruik vaststellen. Het zou kunnen lonen om dit soort lampen in bepaalde wijken uit te delen.”

Het effect van straatverlichting op duurzaamheid en veiligheid is al veel onderzocht. Vanuit het oogpunt van energie- en kostenbesparing is bijvoorbeeld nagegaan of het licht in achterafstraatjes en op woonerven kan worden gedimd, maar dat bleek een negatief effect te hebben op het veiligheidsgevoel van de omwonenden.

Als blijkt dat meer duisternis bevorderlijk is voor gezondheid, kan dat binnen buurten dus botsen met de gevoelde behoefte aan meer veiligheid op donkere straathoeken. “Maar als je kunt uitleggen dat het voor de buurman wel heel prettig is als het licht uitgaat, reageren mensen over het algemeen toleranter.”

Daar zijn ook technische oplossingen voor zoals sensoren die het licht laten aanspringen als er iemand passeert. “Je kunt dat ook met de buurt bespreken: wat zou u prettig vinden?”