Toekomst Waterland: fusie lijkt onvermijdelijk

“We gaan het niet redden.” Het was een noodsignaal dat vorige week door de PvdA in Landsmeer werd afgegeven. Met veel kunst en vliegwerk was de begroting voor volgend jaar op orde gekregen, met forse bezuinigingen en een flinke verhoging van de gemeentelijke belastingen als resultaat. “De Landsmeerders gaan meer betalen voor minder dienstverlening,” was de sombere diagnose van fractievoorzitter Mark Jan Prins, die als medicijn een snelle fusie met Amsterdam voorstelde.

Prins is de leider van een eenmansfractie in de oppositie, maar ook weer geen roepende in de woestijn. De raad van het kleine Landsmeer onderkent dat zelfstandigheid op termijn geen realistische optie is, en sprak zich in 2019 uit voor een fusie met de groene buurgemeenten Waterland, Oostzaan en Wormerland. Een nieuwe Waterlandse gemeente, eventueel nog uit te breiden met Edam-Volendam, is groot en sterk genoeg om alle taken uit te voeren en ook nog enig tegenwicht te bieden tegen de steden Amsterdam en Zaanstad.

Het probleem is dat het bestuurlijke visioen van Landsmeer door geen van de potentiële fusiepartners wordt gedeeld. De gemeenteraad van Waterland maakte eerder dit jaar duidelijk nog zeker tien jaar zelfstandig te willen blijven. “We hebben in de begroting middelen kunnen vrijmaken voor versterking van de organisatie,” vertelt Simon Verbeek namens het CDA. “We staan er goed voor, mede dankzij de komst van een nieuwe woonwijk in Monnickendam. Dat levert de gemeente in de komende jaren miljoenen op.”

Ook Oostzaan hecht aan zelfstandigheid, maar volgens wethouder Niels Bonenkamp groeit het besef dat een fusie op termijn misschien onvermijdelijk is. “Er wordt verschillend over gedacht, maar ik merk dat er meer beweging is dan pakweg een jaar geleden.” 

Bonenkamp is voorstander van fusie met de groene buurgemeenten. “We zijn kleiner dan Landsmeer en hebben gewoon de middelen en de capaciteit niet meer om onze taken goed te kunnen blijven uitvoeren. Als ik naar mijn eigen portefeuille kijk, het sociaal domein, is het helemaal duidelijk: ik doe eigenlijk niks meer in mijn eentje.” 

In Wormerland wordt ook nagedacht over de bestuurlijke toekomst. Dat is nieuw, vertelt Remco Doorn van GroenLinks. “Twee jaar geleden was zelfstandigheid nog een hard punt in ons verkiezingsprogramma. Nu zijn we met een groot deel van de raad voorstander van een verkenning van de mogelijkheden. Dat gaat in de komende maanden gebeuren. Alle opties om de bestuurskracht te versterken liggen op tafel, van ambtelijke samenwerking tot bestuurlijke fusie. Maar er móet iets gebeuren.”

Dat vindt ook het provinciebestuur van Noord-Holland, dat al jaren bij de gemeenten in Zaanstreek-Waterland aandringt op een samengaan. Eerder deze maand gooide commissaris van de koning Arthur van Dijk de knuppel nog maar eens in het hoenderhok door te pleiten voor een fusie van Oostzaan en Wormerland met Zaanstad. Daar keken alle drie de partners van op. In Wormerland bestaat van oudsher weinig warmte voor de grote buurgemeente. “De eerste partij die een fusie met Zaanstad voorstelt, pleegt politieke zelfmoord,” vat Doorn het sentiment samen.  

Mogelijk heeft het provinciebestuur het schrikbeeld van stal gehaald om de Waterlandse gemeenten tot enige haast te manen. Het nabijgelegen Beemster bijvoorbeeld heeft inmiddels gekozen voor een samengaan met Purmerend. 

In het voorjaar wil de provincie nog eens met de besturen praten over een toekomstvisie voor het gebied. “De provincie kan van alles willen,” stelt CDA’er Verbeek in Waterland. “Maar het zijn toch echt de gemeenten die over hun eigen toekomst beslissen.”