Koolmees met twee gebroken poten die ook niet meer door spieren kunnen worden aangestuurd. © Bureau Biosphere

Veluwse mezenkuikens breken pootjes door kalktekort in bossen

De grote hoeveelheid stikstof in de lucht zorgt er net als in de jaren 80 en 90 voor dat er steeds minder vogels op de Veluwe zijn, concludeert bioloog Arnold van der Burg. Door te veel stikstof kunnen vogels weinig kalk vinden, waardoor hun kuikentjes vaak zó broos zijn dat ze al in het nestje hun pootjes breken en sterven. ,,We zijn weer terug bij af.''

Bonne Kerstens 15-06-17, 16:00 Laatste update: 16:47

Van der Burg ontdekte de teloorgang van de vogels in recent onderzoek, dat hij deze week publiceerde in het Vakblad Natuur Bos Landschap. ,,Als we zo doorgaan, verlaten de laatste spelers het veld. Dan wordt het stil in het bos." Hij roept op tot harde maatregelen, net als de Vogelbescherming.

Als we zo doorgaan, wordt het stil in het bos
Bioloog Van der Burg

Opengemaakt rammelend ei. Doordat de schaal te dun is, verdroogt de inhoud van het ei en komt die los van de schaal. © Bureau Biosphere

De broze pootjes van de vogels (Van der Burg onderzocht in zijn onderzoek koolmezen), ontstaan doordat de grond verzuurt. Door stikstof slaat ammoniak op de grond, waardoor de kalk in de bodem oplost. Een ongewenst gevolg, want voor vogels, insecten en slakken is kalk onmisbaar. ,,We vinden nu mezenkuikens met gebroken poten of met pootjes die haast van rubber lijken", vertelt Van der Burg.

De verzuring van de grond is niet iets wat wijdverspreid is over Nederland. ,,Het komt vooral voor op droge zandgronden en heiden." Het zijn de zogenaamde arme bossen die er echt onder te lijden hebben, zoals de Noord Ginkel bij Ede op de Veluwe waar Van der Burg een deel van zijn onderzoek uitvoerde. De effecten van de recente verzuring kon de onderzoeker aflezen, omdat hij in 2002 en 2004 inventarisaties hield in dezelfde gebieden. In die jaren waren de koolmezen gezond.

Écht erg

De overvloed aan stikstof is niet alleen funest voor het skelet van vogels, het zorgt er ook voor dat bijvoorbeeld eikenbomen afsterven door het gebrek aan essentiële voedingsstoffen in de grond. Daarnaast heeft het invloed op roofvogels en insecten, en is er bij een derde van de eieren van de koolmezen sprake van een veel te dunne schaal, waardoor ze indrogen.

In de jaren 80 en 90, toen er sprake was van zure regen, was er in Nederland ook al de nodige ophef over het gebrek aan kalk in onze bossen, met spontane botbreuken en dunne schalen tot gevolg. ,,Ik dacht dat het achter ons zou liggen. Maar dit jaar is het écht erg", vertelt Van der Burg. ,,Ik vrees dat het weer net zo erg is als in de jaren 90."

Zwavel

Verzuring ontstaat naast stikstof ook door de uitstoot van zwavel. Dit laatste is sinds de jaren 90 verminderd. Maar de intensieve veehouderij is toegenomen, met meer stikstofvervuiling (bijvoorbeeld door ammoniak uit mest) tot gevolg.

Op korte termijn is het volgens Van der Burg een oplossing om de bodem te bekalken met grove korrels die vogels kunnen eten. Op lange termijn is dat echter 'dweilen met de kraan open'. ,,De bron van het probleem moet worden aangepakt om de droge, voedselarme ecosystemen weer te herstellen. Koolmeesjongen moeten weer op eigen benen kunnen staan."