Zorgen over onveilige scootmobielen: ‘Overheid moet ingrijpen’

Het aantal scootmobielen in het Nederlandse verkeer stijgt de laatste jaren enorm. Volgens de Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid (SWOV) rijden er momenteel zo’n 300.000 rond, terwijl er in 2003 ongeveer 115.000 waren geregistreerd. De stijging heeft alles te maken met de vergrijzing van de Nederlandse bevolking: steeds meer ouderen blijven mobiel dankzij zo’n elektrisch karretje, dat ook wel te boek staat als een gehandicaptenvoertuig.

Nu er meer van dit soort scootmobielen rondrijden, verongelukken er ook beduidend meer bestuurders in het verkeer. Tussen 2010 en 2015 verdubbelde het aantal dodelijk gewonde scootmobielbestuurders van 19 naar 41. De meest recente cijfers stammen uit 2018; in dat jaar stierven 44 mensen naar aanleiding van een ongeval met hun scootmobiel. Opvallend: vrijwel alle betrokkenen van deze ongevallen waren ouder dan 60 jaar.

,,Wij zijn absoluut geschrokken van deze cijfers”, zegt Saskia de Craen, één van de onderzoekers die namens SWOV de ongevallen bestudeerde. ,,Vijf jaar geleden bestonden scootmobielongevallen niet eens als aparte categorie waar wij onderzoek naar deden. Tegenwoordig is die noodzaak er wel, de getallen zijn alarmerend.”

De opkomst van de scootmobiel is volgens De Craen eenvoudig te verklaren. ,,Voor mensen die minder mobiel zijn en niet langer met de auto op pad kunnen, is de scootmobiel een goede manier om wel aan de maatschappij deel te nemen. Het aanschaffen van zo’n voertuig is relatief voordelig en mensen kunnen er eentje in bezit krijgen met hulp van de gemeente (die ze met subsidie kunnen verstrekken als onderdeel van de Wet maatschappelijke ondersteuning, red.).’’

Bovendien gelden er voor de scootmobiel (vaak open karretjes zonder ramen en deuren) minder regels dan voor brommobielen, die meer op een soort mini-auto’s lijken. Voor zo’n brommobiel moet je een AM- of AM4-rijbewijs hebben, terwijl je zonder papieren of voorbereiding op een scootmobiel mag stappen. Een brommobiel heeft een kenteken nodig, een scootmobiel niet. Scootmobielen halen weliswaar maximaal 35 kilometer per uur in plaats van de 45 km/u van een brommobiel, maar de drempel om op een scootmobiel (die veelal ook nog eens veel goedkoper is) te stappen is dus beduidend lager.

Die voordelen zien we volgens SWOV-onderzoeker De Craen ook terug in de aantallen van beide voertuigen: ,,Hoewel je dat gezien de vergrijzing niet zou verwachten, daalt de verkoop van brommobielen in Nederland. Waar er in 2013 nog zo’n 21.000 exemplaren rondreden, staat de teller inmiddels op zo’n 18.000. Het lijkt er dus op dat de meeste mensen in deze doelgroep niet voor een brommobiel kiezen, maar op een scootmobiel stappen. En dat zien we terug in de ongevallen.”

Mensen in brommobielen zijn overigens eveneens kwetsbaar in het verkeer. De tragische botsing van acteur Aart Staartjes, die enkele weken geleden om het leven kwam na een ongeluk met zijn brommobiel, is daar helaas een recent voorbeeld van. Maar volgens de SWOV-analyse zijn dat soort 45-kilometer-autootjes veel minder vaak betrokken bij dodelijke ongelukken. De Craen: ,,Afgaand op de cijfers van ongevallen met dodelijke afloop, kunnen we stellen dat die met brommobielen veel minder voorkomen in ons land. Per jaar hebben we het over nul tot drie slachtoffers.”

Volgens het SWOV-rapport moeten zowel de fabrikanten van scootmobielen als overheden maatregelen nemen om het gebruik van de voertuigen veiliger te maken. De Craen: ,,Het zou mooi zijn als er landelijke regels komen over de technische bediening van scootmobielen. Nu zijn er namelijk enorme verschillen tussen diverse modellen: op de ene moet je op een knop duwen om vooruit te komen, terwijl je op de ander aan een hendel moet trekken. Of juist de hendel moet loslaten om te remmen, terwijl mensen dat precies andersom gewend zijn. Dat levert onduidelijkheid op voor de gebruikers en zorgt voor onnodig gevaarlijke situaties.”

,,Daarnaast houdt de stabiliteit van scootmobielen nog steeds zeer te wensen over. Sommige modellen vallen erg snel om en zo’n val kan voor oudere mensen echt problemen geven. Daar liggen dus verantwoordelijkheden voor de fabrikanten, terwijl gemeenten moeten bekijken of de weg veilig genoeg is ingericht. Kunnen scootmobielen makkelijk stoepranden op, zijn de trottoirs voldoende breed, moeten bochten minder scherp gemaakt worden? Al dat soort zaken hebben meer aandacht nodig om ongevallen met scootmobielen te voorkomen.”

,,Daar is inderdaad een wereld te winnen”, reageert woordvoerder Marcel Kwant van Veilig Verkeer Nederland (VVN), dat eerder ook al eens de noodklok over scootmobielen luidde. ,,Wij weten dat de landelijke overheid momenteel bekijkt of het haalbaar is om regels rondom ‘uniforme bediening’ in te voeren.” Dan krijgt elke scootmobiel bijvoorbeeld dezelfde manier van gasgeven en remmen, zodat bestuurders minder snel per ongeluk de sloot inrijden.

Wanneer dit soort regels een feit zijn, is op dit moment nog onbekend. Kwant: ,,Wij hebben meerdere keren per jaar overleg met de Tweede Kamer en het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, maar ik zie nog weinig echte tekenen van actie. VVN trok al eerder aan de bel, maar we zien weinig verbetering. Als er geen maatregelen komen, dan zullen er alleen maar meer ouderen verongelukken met hun scootmobiel.”

SWOV-onderzoeker De Craen bevestigt het overleg met de fabrikanten en gemeentes. ,,Op dit moment onderzoeken we samen met gebruikers, verstrekkers en een producent van scootmobielen aan welke randvoorwaarden een veilige scootmobiel moet voldoen en gaan we na in hoeverre bestaande en nieuwe scootmobielen aan deze criteria voldoen. De Minister heeft al wel aangegeven dat de situatie moet worden aangepakt en dat gemeentes zijn gevraagd om gevaarlijke situaties in kaart te brengen. Een integrale aanpak ontbreekt vooralsnog, het kan dus nog wel een tijdje duren voordat we daarvan resultaten zien in de cijfers.”

In de tussentijd moeten cursussen de berijders van scootmobielen bewuster maken van de gevaren, vindt Veilig Verkeer Nederland. Kwant: ,,Wij geven tientallen cursussen per jaar waarmee we mensen met behulp van deskundigen veiliger op pad sturen. Gemeenten kunnen die inkopen en aanbieden aan hun inwoners. Maar het probleem begint al bij de uitleg die eigenaren krijgen zodra ze de scootmobiel in ontvangst nemen. Die is vaak veel te onvolledig en onduidelijk, waardoor mensen slecht geïnformeerd op zo’n voertuig stappen.”

Het invoeren van verplichte cursussen of een scootmobielrijbewijs ziet Veilig Verkeer Nederland echter niet zitten. ,,Het grote voordeel van een scootmobiel is juist dat mensen zonder veel hindernissen een manier hebben om toch op pad te kunnen. Een rijbewijs gaat wat ons betreft te ver, maar we moeten bezitters duidelijk maken dat ze voorzichtig moeten zijn en hoe ze hun mobiel het veiligst kunnen gebruiken. Je bent ontzettend kwetsbaar, dus daar moet je je ook naar gedragen.”

Die bewustwording moet ook sterker worden onder automobilisten, meent Kwant. ,,Zodat zij mensen op een scootmobiel óók gaan benaderen als een zeer kwetsbare verkeersdeelnemer. Wanneer je een klein kind ziet fietsen ga je ook langzamer rijden, bij een oudere op een scootmobiel zou ook iedereen net wat voorzichtiger moeten zijn.”