Alkmaars archief vindt ‘oudste Nederlandse geluidsopname’, luister maar

De opname, die gemaakt werd met een fonograaf, is door het Alkmaarse archief gedigitaliseerd en online te beluisteren. De tot nu toe aantoonbaar oudste bekende Nederlandstalige geluidsopname stamde uit december 1899, aldus het Regionaal Archief. ,,Dit zal waarschijnlijk de oudste aantoonbare en bekende Nederlandstalige geluidsopname zijn. Navraag en onderzoek bij archieven, musea, instellingen en bij experts op het gebied van fonografen en Nederlandse muziekindustrie lijken deze stelling te ondersteunen’’, zegt Mark Alphenaar van het Regionaal Archief. 

Boeke, directeur van de Rijks HBS, deed onderzoek naar stemmen, taal en maakte klinkeranalyses met de fonograaf. Dat was het eerste apparaat dat geluid kon opnemen en afspelen en werd in 1877 ontwikkeld door Thomas Edison. Het duurde daarna nog zo’n tien jaar voordat de fonograaf op de markt kwam - Edison gaf de door hem bedachte gloeilamp voorrang.

Alkmaarder Boeke nam allerlei klanken op, sprak stukken tekst in en liet soms zijn vrouw en kinderen praten en zingen. Ook buurhond Kees is op opnames te horen. ,,Het is best bijzonder om iemand die 122 jaar geleden leefde Nederlands te horen praten”, zegt Mark Alphenaar. ,,Het is ook leuk dat je hem wat persoonlijkere dingen hoort zeggen. Dat is net zoiets als lachende mensen op hele oude foto’s, dat zie je niet vaak.” 

Alphenaar ontdekte het oude fragment onlangs. Ergens in de jaren zeventig kreeg het archief  veel materiaal van de familie Boeke in handen. ,,De magneetbanden, kopieën van de originele wasrollen, lagen nog in een doos. Veel materiaal van na die tijd hebben we bij het archief netjes beschreven, maar dit nog niet. Ik was de geluidscollectie aan het herontdekken”, legt Alphenaar uit. 

Het geluid is niet altijd even goed te verstaan. Zo zit er een flinke tik in de opname. ,,Een naald maakte groeven op de wasrol en op zo'n wasrol zat een naad. Steeds als die naald over de naad heen ging, hoor je die tik. Dat kun je digitaal misschien wel verbeteren, maar dan bewerk je zo'n opname. Het is de vraag of je dat wil.” Sommige stukken zijn slecht te verstaan, maar Boeke maakte van al zijn opnames transcripties in schriften, waardoor de onderzoekers toch kunnen opmaken wat er wordt gezegd. 

De medewerkers van het Regionaal Archief hopen overigens dat beheerders van geluidscollecties nog eens door hun archieven gaan in de zoektocht naar nóg ouder materiaal.

Luister hier naar misschien wel de oudste opgenomen stem van Nederland: