‘Bekende’ spermadonor mag toch anoniem blijven, rechtbank maakt gehakt van maas in wet

Maria, donorkind van spermadonor K34, eiste eind januari bij de rechter dat het Arnhemse ziekenhuis Rijnstate zijn persoonsgegevens verstrekt. De donor wil anoniem blijven, ondanks dat hij eind jaren 90 sperma doneerde met de toezegging aan ouders dat de kinderen op latere leeftijd mogen weten wie hij is. De wet biedt die mogelijkheid.

De rechtbank vindt dat het nu aan de overheid is om deze maas in de wet te dichten. ,,Dat bekende donoren van voor 2004 hun bekende status naderhand hebben ingetrokken, is door de wetgever onvoldoende onderkend bij de totstandkoming van de WDKB’’, stelt de rechtbank van Arnhem. ,,Dit terwijl kinderen zoals Maria erop mochten rekenen dat zij de identiteit van hun biologische vader te weten zouden komen en dus bijzonder hard worden getroffen in hun grondrecht te weten van wie zij afstammen.’’

Maria heeft een dubbel gevoel bij de uitspraak. ,,Enerzijds is het heel wrang dat mijn eis is afgewezen‘’, zegt ze. ,,Ik ben er heel lang van uitgegaan dat ik mocht weten wie hij is, maar dat blijkt nu niet zo te zijn. Aan de andere kant is het heel fijn dat nu erkend wordt dat mij onrecht is aangedaan.‘’

Inmiddels is van zeker 57 donorkinderen bekend dat ze van K34 afstammen. ,,Ik heb de intense behoefte om te weten wie hij is, welke naam hij heeft en wat voor gezicht hij heeft’’, vertelde Maria twee maanden geleden tijdens de rechtszaak in Arnhem. ,,Ik ben blij met alle informatie die mij helpt een beeld te vormen. Maar ik wil ook graag zelf de gelegenheid hebben.’’

Het was de eerste rechtszaak van een donorkind om de identiteit van de donorvader. Begin deze maand stapten donorkinderen en hun ouders naar de rechtbank in Den Haag in een vergelijkbare zaak tegen Medisch Centrum Kinderwens en de Stichting Donorgegevens Kunstmatige Bevruchting (SDKB).

De meeste spermadonoren bleven anoniem voor donorkinderen en wensouders. Anonimiteit werd na een wetswijziging in 2004 verboden, omdat elk kind recht heeft te weten van wie hij of zij afstamt.

Al sinds eind jaren 80 kon een spermadonor er ook voor kiezen een ‘bekende’ donor te zijn. Een zogenoemde B-donor gaf toestemming om zijn gegevens te verstrekken aan een donorkind als het minimaal 16 jaar is. K34 koos daar destijds voor.

Hedda, de moeder van Maria, koos bewust voor een B-donor. In Rijnstate mochten alleenstaande en lesbische vrouwen ook alleen gebruikmaken van een ‘bekende’ donor. ‘Het kind heeft dan altijd de mogelijkheid om later informatie in te winnen over de donor’, stond destijds in een voorlichtingsfolder.

Maria groeide op met het idee dat ze vanaf haar 16de mocht weten wie de donor is. Toen ze zijn gegevens opvroeg bij de Stichting Donorgegevens Kunstmatige Bevrucgting (SDKB), waar alle donoren geregistreerd staan, kreeg Maria een afwijzing.

K34 gaf geen toestemming. Hij had, zonder dat Maria en Hedda het wisten, rond de wetswijziging bij Rijnstate aangeven toch liever anoniem te blijven. Moeder en dochter voelen zich bedrogen. Ze stelden het ziekenhuis aansprakelijk voor het schenden van vertrouwen, het niet nakomen van verplichtingen en een ‘onrechtmatige daad’ door de identiteit van K34 geheim te maken en houden.

Rijnstate begrijpt de wens van Maria, maar zei wettelijk aan handen en voeten gebonden te zijn en de gegevens van de donor niet te mogen verstrekken. ,,Er is sprake van een overmachtssituatie’’, zei de advocaat van het ziekenhuis.

De wet biedt B-donoren namelijk de ruimte alsnog te ‘switchen’ naar een anoniem donorschap. Dan moeten er wel ‘zwaarwegende belangen’ zijn. Die afweging is niet in de wet opgenomen, omdat de overheid er geen rekening mee hield dat ‘bekende’ donoren toch liever ‘anoniem’ wilden blijven. 

De reden voor de weigering van donor K34 werd tijdens de rechtszaak niet duidelijk. De rechtbank kan daardoor niet oordelen welke belangen zwaarder wegen, aangezien K34 anoniem is en daardoor niet zelf zijn standpunt heeft kunnen toelichten. ,,De rechtbank kan daarom onvoldoende inzicht in de belangen van K34 verkrijgen om zelf een belangenafweging te verrichten.’’

Volgens de rechtbank hebben ook kinderen die voor 1 juni 2004 met zaad van een bekende donor zijn verwekt recht op een belangenafweging. De rechtbank vindt dat de wet op dat punt moet worden gewijzigd.

Het ministerie van VWS is daartoe ook bereid, zo schreef demissionair minister Hugo de Jonge in een Kamerbrief in 2019. Dat zou kunnen betekenen dat de gegevens van een B-donor in principe worden verstrekt, tenzij de donor een zwaarwegend belang kan aantonen om zijn gegevens geheim te houden.

Mark de Hek (SAP), advocaat van Maria, is teleurgesteld maar zegt dat de uitspraak ook perspectief biedt. ,,We hadden gehoopt dat de rechter de maas in de wet zou dichten. Maar ik had niet verwacht dat de rechter zo duidelijk gehakt zou maken van de wet en dat sprake is van een onrechtvaardige situatie. De wetgever moet het nu oplossen.‘’

Ziekenhuis Rijnstate kan zich vinden in het vonnis, maar begrijpt ook de teleurstelling van Maria en Hedda.

Bekijk hier onze belangrijkste nieuwsvideo's.