Brandweerman bezig met bluswerkzaamheden. © ANP

Brandweer dreigt vrijwilligers kwijt te raken

Het einde dreigt voor de vrijwillige brandweerman. Volgens nieuwe regels moeten zij worden betaald en dat zou een enorme kostenpost voor de overheid betekenen. De gevolgen zijn groot; 80 procent van het Nederlandse brandweerpersoneel bestaat uit vrijwilligers.

Henk van Gelder en Saskia Wassenaar 25-09-19, 03:00 Laatste update: 08:09

Als gevolg van Europese wetgeving moet het Nederlandse brandweerkorps op de schop. Brandweervrijwilligers zouden volgens de nieuwe regels loon moeten krijgen. Dat zou het einde betekenen van dit oer-Nederlandse instituut, want daarmee is een enorm bedrag gemoeid.

Vrijwilligers vormen nu de ruggengraat van het Nederlandse bluswezen. Het brandweerpersoneel, dat uitrukt voor branden en hulp, bestaat voor 80 procent uit vrijwilligers en voor 20 procent uit beroeps: er zijn ruim 19.000 vrijwilligers ten opzichte van ruim 5000 beroeps brandweerlieden. Posten op het platteland bestaan alleen uit vrijwilligers.

Nauwelijks verschil

Op de werkvloer bestaat inhoudelijk nauwelijks nog verschil tussen de vrijwilligers en de beroeps. Aan beide groepen worden dezelfde eisen gesteld. Waar beroeps in vaste dienst zijn, krijgen vrijwilligers een vergoeding voor de opleiding, inzet en het oefenen.

Volgens Europees recht is de huidige positie van de Nederlandse brandweervrijwilliger onhoudbaar. Extra onderzoek door hoogleraar Arbeidsrecht Leonard Verburg van de Radboud Universiteit Nijmegen heeft dat nog eens bevestigd.

Hoofdpijndossier

Voor de overheid betekent dit een hoofdpijndossier. Een denktank met deskundigen moet met oplossingen komen. Minister Ferdinand Grapperhaus van Justitie en Veiligheid wil dat hun adviesrapport in december klaar is. ,,Niets doen is geen optie”, beaamt hoogleraar Verburg. Volgens hem zijn er twee mogelijkheden. Alle brandweermensen krijgen dezelfde arbeidsvoorwaarden, of de brandweerorganisatie wordt totaal anders ingericht met nieuwe groepen brandweermensen, die op verschillende manieren worden betaald.

De Vakvereniging Brandweer Vrijwilligerslieden ziet het somber in. ,,Ik heb er weinig vertrouwen in”, zegt voorzitter Marcel Dokter. Ook vakbondsbestuurder van de FNV, Frans Carbo, voorziet een moeilijke discussie. ,,Vrijwilligers doen exact hetzelfde werk. Ze hebben volgens Europees recht dezelfde rechten, maar krijgen die niet.” Carbo twijfelt of vrijwilligers uberhaupt professioneel willen worden. ,,Vrijwilligers vinden dit een mooi vak. Er kleeft heroïek aan. Deeltijdwerk schept ook verplichtingen. Je moet in dienst treden van de brandweer. Het is de vraag of vrijwilligers dat willen. Misschien hebben ze een eigen bedrijf. Misschien gaat hun echte werkgever dwarsliggen.”

Somber

Het gaat ons niet om het geld. Daarom doen wij dit niet
Marcel Dokter, Vakvereniging Brandweer Vrijwilligerslieden

Een brandweervrijwilliger krijgt gemiddeld tussen de 2.000 en 3.000 euro per jaar, vertelt Dokter. ,,Niet veel? Het gaat ons niet om het geld. Daarom doen wij dit niet. Wij willen bijdragen aan de veiligheid van de samenleving. Het liefst in de gemeente waar we wonen en werken.”

Dokter is teleurgesteld dat zijn vereniging (6.000 leden) niet voor de denktank die de minister over de rechtspositie moet adviseren is uitgenodigd. ,,Er wordt over de hoofden van de vrijwilligers beslist.”

Met lede ogen zien de brandweervrijwilligers hoe het fijnmazig netwerk van kleine brandweerkazernes in Nederland verdwijnt. Vanwege bezuinigingen worden kleine posten opgeheven of samengevoegd. De betrokkenheid van de vrijwilliger die juist actief wil zijn voor de lokale gemeenschap neemt af, waarschuwt Dokter. De brandweer heeft steeds meer moeite om vrijwilligers te vinden.

Die vrijwilligers krijgen piketdiensten en worden steeds vaker ingeroosterd, stelt Dokter. ,,Dan begint het werk te worden. Wij willen terug naar de basis: posten dicht bij huis. Je hebt een pieper op zak en bent in drie minuten van je werk of thuis op de kazerne. De eerste zes rukken uit. Straks moet ik in dienst treden. Dan is van vrijwilligheid geen sprake. Ik ben commercieel directeur van een middelgroot bedrijf. Mijn baas geeft mij nu nog alle ruimte. Straks niet meer. Hij wil niet dat ik bij twee bazen ga werken.”

De brandweer is in Nederland verdeeld over 25 veiligheidsregio’s. De kosten komen voornamelijk voor rekening van de gemeenten. Die betalen elk jaar ongeveer een miljard euro. Gemiddeld betaalt de Nederlander nu 63 euro per jaar aan de brandweer. Dat kan snel oplopen als de vrijwilligers hetzelfde betaald moeten krijgen.

Rare situatie

Of de brandweer daarmee onbetaalbaar wordt? We zijn dit niet voor niets aan het onderzoeken. Geld is er niet op korte termijn
Hubert Bruls , Burgemeester van Nijmegen

,,Wat dit allemaal voor de toekomst van de brandweer gaat betekenen weten we nog niet precies. Hier is een kleine taskforce mee bezig, landelijk. In december moeten we van de minister met een resultaat komen”, zegt burgemeester Hubert Bruls van Nijmegen. Bruls is voorzitter van het Veiligheidsberaad, dat gevormd wordt door de burgemeesters die voorzitter zijn van één van de 25 veiligheidregio’s.

De denktank onderzoekt nu of brandweerlieden straks verschillend betaald kunnen worden omdat ze zwaardere, specialistische of minder zware taken krijgen. ,,Vrijwilligers worden zeer gewaardeerd en doen het werk wat ook de beroeps doen. Het is niet makkelijk om te zeggen, maak maar even een onderscheid”, aldus Bruls. ,,Als dat niet kan dan moeten we beroeps en vrijwilligers hetzelfde betalen. Dat is natuurlijk tegenstrijdig. Dan krijg je een rare situatie. Dan moet de vrijwilliger maar helemaal in dienst komen.

,,Of de brandweer daarmee onbetaalbaar wordt? We zijn dit niet voor niets aan het onderzoeken. Geld is er niet op korte termijn. De minister wil dat ook niet op tafel leggen. Over de toekomst van de vrijwillige brandweer moeten we toch al nadenken. Door de krapte op de arbeidsmarkt zijn vrijwilligers moeilijker te vinden. Daar komt deze discussie nog bij.”