Die conclusies trekken onderzoekers van Radboudumc Nijmegen, UMC Utrecht en Netherlands Heart Institute. Tot 85 procent van alle testen van nieuwe medicijnen en behandelingen levert géén effect op bij mensen, terwijl eerder bij dieren wel resultaat werd geboekt.

Een groot probleem is dat nauwelijks gegevens over mislukte dierproeven openbaar worden gemaakt. Daardoor weten andere onderzoekers niet dat bepaalde behandelingen of medicijnen niet aanslaan bij muizen, ratten of apen. ,,Onderzoek wordt dan onnodig herhaald, waardoor nog meer dieren lijden en sterven”, zegt Mira van der Naald van UMC Utrecht. ,,Het is een vicieuze cirkel.”

In 2016 werden in Nederland zo'n 450.000 dierproeven uitgevoerd. Bijna 90 procent van de proefdieren overleeft het niet: deze dieren sterven door de testen of ze worden afgemaakt. Het merendeel van de proeven gebeurt met muizen en ratten. Ook kippen, vogels, varkens en konijnen zijn veelgebruikte proefdieren.

Dat over mislukte dierproeven nauwelijks iets naar buiten komt, heeft volgens de Nederlandse wetenschappers onder meer te maken met prestatiedruk in de wetenschap. ,,Voor wetenschappers is het heel belangrijk om te publiceren in wetenschappelijke tijdschriften”, zegt Kim Wever van Radboudumc. ,,Daar worden zij op beoordeeld en afgerekend. Die tijdschriften plaatsen het liefst nieuwe, spannende onderzoeken, met medische doorbraken. Als een proef niets oplevert – wat vaak zo is – zijn die gegevens dus niet interessant.”

Volgens de wetenschappers worden te vaak fouten gemaakt bij dierproeven. Zo wordt niet altijd ‘geblindeerd’ en ‘gerandomiseerd’: dat betekent dat onderzoekers het nalaten om alle dieren onder precies dezelfde omstandigheden te testen, waarbij de ene groep dieren het te testen medicijn krijgt en de andere groep een nepmiddel, ter controle.

,,We zien regelmatig dat een vertekening van de onderzoeksresultaten optreedt”, zegt onderzoeker Van der Naald. ,,Bij studies met mensen zijn wetenschappers het gewend om strikte regels te volgen. Maar bij medische experimenten met dieren gaat het vaak mis.”

Daarbij speelt mogelijk ook mee dat wetenschappers terughoudend zijn om bekend te maken dat tientallen of honderden dieren hebben geleden en zijn gestorven, zonder dat dit direct iets heeft opgeleverd. ,,Het zou kunnen dat men in zo’n situatie bang is voor boze reacties uit de maatschappij”, zegt Wever.

Om de problemen aan te pakken, hebben Radboudumc, UMC Utrecht en Netherlands Heart Institute een register geopend waarin wetenschappers uit de hele wereld informatie over hun dierproeven – anoniem – kunnen vastleggen. Het Netherlands Heart Institute is een samenwerkingsverband van cardiologen van acht Nederlandse ziekenhuizen.

Het register – met de naam Preclinicaltrials.eu – is sinds april dit jaar in de lucht. ,,De database is uniek in de wereld”, zegt Van der Naald van UMC Utrecht. ,,Als ik een dierproefstudie wil gaan doen, kan ik in deze database kijken of iemand anders al zo’n studie heeft gedaan en wat de resultaten daarvan zijn. Ook kan ik contact opnemen met de onderzoekers –waar ook ter wereld – om vragen te stellen en te overleggen.”

De Tweede Kamer is enthousiast over de database. Deze week werd een motie van regeringspartijen D66, CDA en ChristenUnie aangenomen om alle dierproeven openbaar te maken. ,,Te veel resultaten van dierproeven belanden in een lade en worden nooit gepubliceerd", aldus D66-Kamerlid Tjeerd de Groot. De motie werd gesteund door alle partijen in de Kamer.

Dierproeven zijn al lange tijd omstreden. Begin deze maand eiste het kabinet dat het aantal proeven met apen in het Biomedical Primate Research Centre (BPRC) in Rijswijk met 40 procent daalt. Deze krant onthulde eerder dit jaar dat het aantal apenproeven vorig jaar fors was gestegen, tegen de wens van de politiek in.