Historicus Barnouw: kordate actie van de NS, met dank aan ‘pitbull’ Salo Muller

Het boek komt in september uit. Het besluit van de NS om aan vijfhonderd Holocaust-overlevenden en duizenden directe nabestaanden schadevergoeding uit te keren, komt volgens Barnouw nét op tijd om de tekst te actualiseren. ,,Gelukkig zijn er alleen nog maar een paar proefdrukken.’’

Barnouw, tot 2014 verbonden aan het Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies (NIOD), noemde het NS-besluit om zonder gang naar de rechter over te gaan tot individuele schadevergoeding eind vorig jaar ‘historisch’. Ruim een half jaar later is bekend dat ongeveer vijfhonderd overlevenden 15.000 euro krijgen, nabestaanden en weduwen kunnen op een vergoeding van 5000 of 7500 euro rekenen. 

,,Ik vind dat er bijzonder snel is gehandeld. Vaak duren dit soort gevoelige procedures veel langer. Het is positief dat de NS de aanbevelingen van de commissie-Cohen overneemt. Ik denk dat ze in Utrecht tegen elkaar hebben gezegd dat deze discussie niet eindeloos moet duren. En uiteraard alle lof voor Salo Muller, zonder hem was deze regeling er nooit gekomen. Salo noemt zichzelf een pitbull en dat heeft hij waargemaakt, hij liet niet los.’’

Volgens de historicus hadden de meeste Nederlanders lange tijd het beeld dat de NS juist een vuist maakte tegen de Duitse bezetter door de treinstaking die in september 1944 begon en duurde tot mei 1945. ,,De jaren ervoor, de NS begon in juni 1942 met de Jodentransporten, waren veel minder bekend. De directie had in 1940 met de Duitsers de afspraak gemaakt dat ze baas in eigen huis kon blijven. Maar dan wel met de belofte dat ze zouden transporteren wat de Duitsers aanboden. Dat hebben ze dan ook gedaan, met alle gevolgen van dien.’’ 

Barnouw maakt de kanttekening dat de gruwelijkheden die in concentratiekampen als Auschwitz plaatsvonden, in de begintijd nog niet waren doorgedrongen tot de NS-burelen. ,,Maar op een gegeven moment moet toch het besef zijn gekomen dat deze duizenden mensen niet voor de lol naar Westerbork werden vervoerd. In de archiefstukken uit die periode kunnen we niets terugvinden over interne discussie over dit onderwerp. Pas na de zomer van 1944 keerde het tij en begon de grote treinstaking.’’ 

In 1960 verscheen er al een eerste boek over de Jodentransporten door de NS. ,,Daar stond al heel veel informatie in, maar kennelijk verscheen het werk te kort na de oorlog. We zagen in die periode liever onze heldendaden’’, verklaart de historicus. Hij verwacht niet dat er een precedent-werking uitgaat van het NS-besluit. ,,Nee, ik denk dat dit een verhaal op zich is. Een verhaal dat door de Spoorwegen uiteindelijk netjes wordt afgerond.’’