Hoe artsen en boeven in de ban raakten van die ene ‘wonderpil’ chloroquine

Voor de camera van de intercom wappert een jongeman met een stapel bankbiljetten. ,,Ik kom chloroquine halen’’, zegt hij. Niet kopen, nee, halen. De receptioniste wimpelt hem af. Dit is geen drogist. Meneer staat hier voor de deur van Ace Pharmaceuticals, een kleine farmaceut in Zeewolde. Of hij alsjeblieft wil vertrekken.

De man, begin 20 hooguit, dringt aan. Hij is bereid grof geld neer te tellen: 250 euro voor een pakje dat normaal 11 euro kost. Achter hem staat een zwarte Bentley Continental GT, een wagen van minstens twee ton. Die is al verschillende keren gespot op dit grijze industrieterrein. Het dak van de cabrio is open, de bestuurder zit vol in beeld. Hij lijkt net zo jong als de opkoper en zit klaar om de kofferbak vol te laden. Maar de receptioniste weigert open te doen, net zo min als de collega’s die het gesprek van haar overnemen. ,,We komen nog wel een keer terug’’, dreigt de man, vlak voor zijn vertrek.

Kort daarna staat er op elke hoek van het farmabedrijf een politieauto met draaiende motor. Dag en nacht. Zeven weken lang.

Blader en klik door onderstaande interactieve tijdlijn. Het verhaal gaat daaronder verder....

In het Tergooiziekenhuis in Hilversum voorziet internist Peter de Vries al een maand eerder, medio februari, dat de belangstelling voor chloroquine explosief zal groeien. Chloroquine is een tachtig jaar oud malariamedicijn dat de laatste jaren op kleine schaal door reumapatiënten wordt gebruikt. Volgens de berichten uit China lijkt het óók te werken tegen het coronavirus. De Vries (59) heeft jaren als tropenarts gewerkt en veel ervaring met het middel. Hij belt met Ace Pharmaceuticals in Zeewolde, de enige farmaceut in het land die chloroquine produceert: ,,Zet maar vast een machientje aan.”

Jan Willem Popma (41) en Jan Verwaal (56), eigenaren van Ace, staan direct op scherp. Het duo kocht twee jaar geleden het farmabedrijf en maakt medicijnen voor kleine en kwetsbare patiëntengroepen waar medicijnreuzen geen brood in zien. Normaal gesproken produceert Ace een paar duizend doosjes chloroquine per jaar, maar als dit middel de heilige graal is, zijn ze gauw door hun voorraad heen.

Ze moeten snel handelen. Dus bestellen ze zo veel mogelijk grondstoffen in India en China en sturen op vrijdag 21 februari een brief aan minister Bruno Bruins van Medische Zorg. Het duo biedt aan snel, veel en goedkoop chloroquine te produceren. De minister stuurt een brief terug: ,,Gezien de potentie van het middel heb ik het RIVM opdracht gegeven een noodvoorraad chloroquine aan te kopen.’’ Kort daarna slaat het RIVM vijfhonderd verpakkingen in. Dat zijn 15 duizend witte, ronde pilletjes. Veel kleiner dan een paracetamol.

Het RIVM schakelt hulp in van de Stichting Werkgroep Antibioticabeleid (SWAB), een club van gezaghebbende specialisten. Zij schrijven een landelijk corona-behandeladvies voor ziekenhuizen, zodat niet elke dokter het wiel hoeft uit te vinden. Twee keer per week wordt vergaderd over de laatste medicijninzichten.

Omdat een nieuw medicijn tegen corona ontwikkelen al snel tien jaar kost, worden in laboratoria overal ter wereld bestaande medicijnen getest op het virus. Voor chloroquine is medio februari extra belangstelling, omdat Belgische onderzoekers al in 2004 een ontdekking deden. Tijdens laboratoriumproeven wist chloroquine het Sarsvirus af te remmen, een virus dat sterk lijkt op het huidige coronavirus. Bovendien komen er uit Chinese ziekenhuizen hoopgevende berichten. Coronapatiënten lijken sneller koorts- en virusvrij. En: het medicijn ligt al op de plank én is goedkoop.

,,De aantallen en het ziektebeeld waren zó heftig. Als er dan een theoretische kans is dat je beter kunt doen voor patiënten, dan doe je dat. Hoe ernstiger de situatie is, hoe meer risico je durft te nemen’’, zegt intensivist Hans Kuijsten van het Elisabeth-TweeSteden Ziekenhuis in Tilburg. Zijn ziekenhuis volgt het landelijke advies, zeventig procent van de coronapatiënten krijgt het middel. Andere ziekenhuizen volgen massaal.

Samantha Den Herder-Schellen (46) uit Oss is een van de eerste coronapatiënten die de kleine witte tabletten krijgt. Op maandag 9 maart, de dag dat premier Rutte oproept om geen handen meer te schudden, wordt ze opgenomen in ziekenhuis Bernhoven in Uden. Al sinds carnaval hoest ze zich de longen uit haar lijf. Een arts stelt chloroquine voor. Misschien werkt het, misschien ook niet. ,,Ik was zó ziek, voelde me zó uitgeput, dus slikte ik braaf. Geen idee wat het was.’’

Hoewel ze al dagen niks proeft, brandt de bittere smaak van chloroquine op haar tong. Ze moet er van kokhalzen. Een dag later wordt ze extreem misselijk. ,,Ik blééf maar overgeven, ook als er niets meer in mijn maag zat.”

Ook Mario Mol (74) is doodziek en heeft in de nacht van woensdag 25 op donderdag 26 maart een bezorgde arts aan zijn bed staan in het Amphia Ziekenhuis in Breda. Zoon Mike heeft dagen op een veldbedje naast zijn vader gelegen en is eventjes thuis om te douchen. Dan krijgt hij een appje.

03:10 uur: Arts vraagt toestemming om chloroquine te gebruiken met meer zuurstof. Ben akkoord, kleine kans op bijwerkingen, pa.

Mike voelt opluchting. ,,Ik dacht, yes! Die chloroquine gaat hem er doorheen trekken.”

05:43 uur: Yes doen.

Wanneer in maart het aantal ziekenhuisopnames snel stijgt, schieten de bestellingen bij Ace Pharmaceuticals door het dak. Veel ziekenhuizen zijn bang dat ze zonder chloroquine komen te zitten en geven het eerst alleen op de intensive care. Al snel volgen ook verpleegafdelingen. Patiënten vragen ook zelf naar het middel.

Peter de Vries, de internist uit het Tergooiziekenhuis die farmaceut Ace belde, beschrijft wanhopige situaties. ,,Je staat met je rug tegen de muur, dus je wilt wat proberen. We kenden de bijwerkingen. Die konden we goed monitoren.’’ In zijn ziekenhuis krijgt de helft tot driekwart van de patiënten het malariamedicijn.

Als Ace een bestelling aan het buitenland levert, zetten ziekenhuizen de kleine farmaceut onder druk om alleen nog maar aan de Nederlandse markt te verkopen. ,,Daar hebben we mee ingestemd’’, zegt mede-eigenaar Verwaal. ,,Ziekenhuizen hebben vervolgens massaal bij ons besteld.’’

De directeuren rijden vanuit hun woonplaatsen in Twente en de Achterhoek op lege snelwegen naar Zeewolde. Nederland komt tot stilstand, maar bij Ace maken 130 werknemers overuren. Van ‘s morgens zeven tot middernacht spugen de machines witte pilletjes uit. De productie van alle andere medicijnen ligt stil. Kantoorpersoneel, familieleden en buren worden ingeschakeld om mee te helpen. Eerst nog worden er doosjes met dertig tabletten gemaakt, maar al snel gaat men over op potjes van vijftig pillen. In totaal zijn er 60.000 van geproduceerd, zo’n 3 miljoen pilletjes.

Hoewel een ruime meerderheid chloroquine geeft aan patiënten – en niet veel later ook ‘zusje’ hydroxychloroquine – zijn er óók ziekenhuizen die dat weigeren, zoals het Erasmus MC in Rotterdam en UMC Groningen. Erasmus-intensivist Mathieu van der Jagt is zo’n felle tegenstander. In het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde van zaterdag 28 maart noemt hij het gebruik van het malariamedicijn ‘verbazingwekkend en verontrustend’. ,,Ik heb mij vanaf het begin ernstig verbaasd over de grote genegenheid van collega’s om totaal onbewezen medicatie en masse voor te schrijven bij deze vaak zeer zieke patiënten: iets wat we nooit doen.’’

In het ziekenhuis in Uden laat Samantha den Herder de pilletjes een dag lang staan op haar nachtkastje. Ze durft niet meer. ,,Het hielp niet en ik voelde me er alleen maar nóg slechter door. Ik ben met de kuur gestopt.’’

Mario Mol gaat wel door. Zijn zoon Mike houdt intussen op kladpapiertjes dag en nacht de belangrijkste waardes bij. Bloeddruk, zuurstofgehalte, hartslag, koorts en ademhalingsfrequentie. ,,Twee keer begon het hart van mijn vader te racen naar 224 slagen per minuut. Ik heb om assistentie gevraagd, maar toen er een hartfilmpje werd gemaakt was zijn hartslag alweer in orde. Vreemd, dacht ik.’’

Terwijl een week eerder de noodtoestand is uitgeroepen in de Verenigde Staten, staat president Trump op vrijdag 20 maart de media te woord vanaf een klein podium in de perszaal van het Witte Huis. Een journalist vraagt hem naar zijn verwachting rond hydroxychloroquine. ,,Ik ben een fan’’, antwoordt Trump. ,,Dit kan maar zo de grootste gamechanger zijn in de geschiedenis van de geneeskunde.’’

Trump is geïnspireerd door de ‘verbluffende resultaten’ van twee artsen die patiënten behandelen met hydroxychloroquine. Eerst is daar de Franse infectioloog Didier Raoult. Die claimt op dinsdag 17 maart dat twee derde van zijn coronapatiënten binnen een paar dagen klachtenvrij is. Internationale media pakken zijn verhaal op en in Frankrijk groeit hij uit tot idool van de Gele Hesjes.

In de VS claimt een andere dokter nóg betere resultaten. Vladimir Zelenko – huisarts in de joodse gemeenschap Kiryas Joel in de staat New York – zegt eind maart al ruim vijfhonderd besmette mensen te hebben behandeld. Hij gaf ze een cocktail van hydroxychloroquine, zink en het antibioticum azitromycine en niemand ging dood, aldus Zelenko. Van onbeduidende dorpsdokter groeit hij plots uit tot gevierd arts.

De studies van Raoult en Zelenko worden echter zwaar bekritiseerd door vakbroeders. Ook Anthony Fauci – de Jaap van Dissel van de VS – stelt dat er geen wetenschappelijk bewijs is dat het medicijn werkt. Desondanks slaat de Amerikaanse regering 30 miljoen doses in. Later in de crisis zal Trump wekenlang preventief malariapillen slikken. Ook daarvan is de werking en veiligheid niet bewezen, maar de president vertrouwt op zijn onderbuik. ,,Ik ben slim en heb vaak gelijk.’’

Plotseling zijn chloroquine en hydroxychloroquine de bekendste medicijnen ter wereld. Alleen al in Nederland wordt er 59 duizend keer over getweet en googlen mensen het vaakst op ‘chloroquine’ en ‘kopen kruidvat’.

In deze lijngrafiek zie je het aantal tweets met daarin  de term ‘chloroquine’ of  ‘hydroxychloroquine’....

Bij Ace rinkelt de telefoon intussen onophoudelijk. Het bedrijf zet een bandje aan om de receptioniste te ontlasten. Zelfs vanuit Amerika bellen ze naar Zeewolde. Soms zitten er creatievelingen tussen – die zeggen dat ze een reis naar de tropen hebben geboekt en chloroquine mee willen tegen malaria – maar veel vaker zijn het schrijnende verhalen. Popma: ,,Ik heb mijn secretaresse in tranen gezien. Sommige patiënten boden hun hele hebben en houden aan voor wat chloroquine. Het was waanzin.’’

Meermaals rijden Bentleys en Porsches met opvallend jonge bestuurders door Zeewolde. Personeel wordt lastiggevallen, wanneer ze tijdens de lunch een blokje omgaan. ‘Vage types’ lopen met klanten mee naar binnen en staan bij directeur Popma thuis voor de deur. Op zaterdag 21 maart krijgt Popma 24-uurs politiebewaking en wordt het farmabedrijf op elke hoek bewaakt. ,,In het begin vond ik het lastig. Ook omdat beveiligers álles van je willen weten. Ik voelde me beperkt in mijn vrijheid.’’

Ook de meldkamer van de politie staat op scherp. Zodra Popma of zijn compagnon alarm slaat, wordt er met groot materieel uitgerukt. Verwaal: ,,Mijn vrouw vond dat enger dan ik. Wat wel raar was: als je hier om twaalf uur ‘s nachts wegging, keek je toch even om je heen.’’ De politie houdt met alle scenario’s rekening en zet zelfs drie mobiele controleposten neer bij Ace. ,,Iedereen liep weg met chloroquine, boeven incluis’’, zegt Tergooi-internist De Vries.

Beveiliging is óók nodig omdat het om een ‘heel belangrijk productieproces’ gaat, stelt het Openbaar Ministerie. Dat moet veilig en ongestoord plaatsvinden. Popma: ,,Ace werd plotseling een bedrijf van nationaal belang. Als iemand met een vorkheftruck de buitengevel eruit zou rijden, lag de productie stil en had Nederland een probleem. Althans, dat was toen de gedachte.’’

Om die reden laat het RIVM eind maart een noodvoorraad van 10.000 verpakkingen verplaatsen naar een geheime locatie. Tot op de dag van vandaag ‘wordt daar geen informatie over gedeeld’. Dit is – na de eerste voorraad van vijfhonderd verpakkingen – de tweede bestelling van de overheid.

Tekst gaat verder onder de video's...

Aangestoken door de hype loopt huisarts Rob Elens (58) uit het Limburgse Meijel op maandagmiddag 23 maart met ferme passen de plaatselijke apotheek binnen. Hoewel zijn gemoed bedrukt is, voelt hij ook een soort opwinding. Hij heeft een plan. Zijn praktijk ligt in één van de zwaarst getroffen gemeenten en is de afgelopen weken overlopen met coronapatiënten. Elens kan zijn patiënten alleen paracetamol aanbieden, maar ziet dat het niets uithaalt. Van de 25 zieken – die hij allen doorstuurt naar het ziekenhuis – overlijden er twaalf.

Op YouTube ziet Elens een video van dorpsdokter Zelenko en raakt geïnspireerd door zijn medicijncocktail. Een normale huisarts, met zijn poten in de klei. Net als hij. Elens: ,,Het toevoegen van zink blijkt cruciaal. Door dit in de cel te pompen, doet het kopieerapparaat van het virus het als het ware niet meer. Zink is de kogel, hydroxychloroquine het geweer.”

Klachtenvrij
Elens legt zijn plan voor aan de apotheker. Die gaat akkoord, en samen stellen ze de juiste dosering samen. Op vrijdag 27 maart start zijn eerste patiënt met de kuur, negen patiënten volgen. Elens: ,,De meesten waren na vier à vijf dagen weer beter. Een paar anderen na een week. Daarna was iedereen klachtenvrij.’’ Hij doet zijn verhaal bij de lokale omroep. Grote nieuwszenders nemen het verhaal over.

Diezelfde middag neemt Geert Wilders (PVV) het in een Kamerdebat voor zijn streekgenoot op. Hij roept minister Hugo de Jonge op de ‘succesformule’ te onderzoeken. ,,Want het is heel erg sneu dat de man die mensen helpt, nu geen beloning, maar een boete krijgt.’’

Terwijl de inkoop van chloroquine via Ace soepel verloopt, gaat dat bij hydroxychloroquine veel lastiger. Dit medicijn moet uit het buitenland komen. Door strenge lockdowns en exportverboden ligt overzees transport stil. Veel landen azen op dit middel, dat minder bijwerkingen zou geven dan chloroquine. Medicijnfabrikant Teva biedt uitkomst. De Nederlandse vestiging in Haarlem schenkt op dinsdag 31 maart 600.000 pillen aan het RIVM, dat ze verdeelt onder ziekenhuizen.

Het ministerie wil nog meer. In april voert het de druk op in India, waar dan een exportverbod geldt. De Nederlandse ambassade in New Delhi bemiddelt bij de Indiase autoriteiten en haalt drie partijen met een aanzienlijke hoeveelheid naar ons land.

Marcel de Kruijff (43) heeft 40,3 graden koorts en slikt al dagen tien pillen paracetamol per dag als hij op woensdag 18 maart snel achteruit gaat. Op de Eerste Hulp van het Tergooiziekenhuis valt hij flauw. Hij is er slecht aan toe, oordeelt de arts, maar heeft nog voldoende zuurstof. De Kruijff krijgt bij uitzondering een strip chloroquinepillen mee naar huis. Twee nachten op rij heeft hij ernstige hallucinaties en hoort hij stemmen in zijn hoofd. ,,Ik was extreem angstig. Vijf weken lang durfde ik alleen met het licht aan te slapen.’’

Ook Bianca Takacs (26) hoort stemmen, thuis op haar balkon. ‘Bianca, Bianca, Bianca’. Maar als ze kijkt, ziet ze niemand. De Amsterdamse heeft net vier dagen in het Onze Lieve Vrouwe Gasthuis gelegen, waar ze hydroxychloroquine slikte. Eenmaal thuis, op dinsdag 7 april, krijgt ze hallucinaties. ,,Dat heeft een week geduurd. Het was beangstigend, zeker ‘s nachts in bed. Soms dacht ik dat ik gek werd.’’

De klachten van Takacs en De Kruijff staan niet op zichzelf. Bijwerkingencentrum Lareb krijgt in twee maanden tijd tientallen meldingen over het gebruik van chloroquine en hydroxychloroquine. Een verhoogde kans op hartritmestoornissen, extreme misselijkheid en psychische klachten, zoals depressies en psychoses, komen het meest voor. In totaal ontvangt Lareb 35 meldingen van 54 verschillende bijwerkingen. En dat is volgens directeur Agnes Kant het topje van de ijsberg. ,,Artsen zaten in het heetst van de strijd en hadden wel iets anders aan hun hoofd. Melden is er bij ingeschoten.’’

Na een maand waarin het gros van de coronapatiënten in ziekenhuizen is behandeld met chloroquine en hydroxychloroquine, slaat in april onder artsen de twijfel toe. De pillen lijken bij ernstig zieke patiënten niet of nauwelijks iets te doen, terwijl ze wél last hebben van serieuze bijwerkingen.

,,De belangrijkste bijwerking was een vertraagde geleiding van de stroom door het hart, wat een verhoogd risico geeft op ernstige hartritmestoornissen’’, vertelt intensivist Ben de Jong van ziekenhuis ZGT in Almelo. ,,Zo’n twintig procent van onze patiënten had hier last van. We kregen steeds meer twijfels en omdat we niet de indruk hadden dat het medicijn werkte, zijn we ermee gestopt.”

In het St. Antonius Ziekenhuis in Nieuwegein krijgen twee- tot driehonderd patiënten chloroquine. Er is hoop dat dit middel werkt. ,,Daar houd je je aan vast. Ook omdat er niks anders is’’, zegt ziekenhuisapotheker-klinisch farmacoloog Marcel van den Broek. Omdat hij weet dat ernstige bijwerkingen op de loer liggen – zeker in de hoge dosering bij coronapatiënten – start hij eind maart een studie onder 95 patiënten.

Hartfilmpjes
Vooraf en tijdens de kuur worden hartfilmpjes gemaakt. Van den Broek schrikt van de resultaten. Bij 23 procent trekt het hart niet meer mooi synchroon samen en is er een verhoogde kans op hartritmestoornissen. Levensgevaarlijk, weet Van den Broek. ,,Bij deze mensen zijn we direct gestopt met chloroquine.’’

In het ziekenhuis in Breda slikt Mario Mol twee dagen chloroquine als hij in de ochtend van zaterdag 28 maart meerdere keren wakker schiet. Hij zit recht overeind in bed. ‘Ik wil niet meer. Ik ben zó bang. Dit heb ik in mijn engste dromen niet meegemaakt’, zegt hij. Zijn zoon Mike schrikt. ,,Ho eens even, volgens de longarts ben je een van de beste jongetjes van de klas’’, zei ik. Zijn vader krijgt een kalmerend middel, maar dat werkt niet. Mike vraagt de huisarts of hij zijn vader wil bellen. ,,Ook die zei: zo ken ik je niet. Het is geen gelopen race. Laat je besluit niet door angst regeren.’’

Maar Mikes vader is volhardend. Hij is extreem bang en wil niet meer. Op zondag 29 maart wordt de behandeling stopgezet. Diezelfde dag overlijdt hij. ,,Ik kan dat nog altijd niet rijmen. Neerslachtigheid lag niet in zijn aard. Ik ben ervan overtuigd dat de angstaanvallen van mijn vader hebben geleid tot zijn doodswens. Chloroquine is de reden dat hij dood is, niet corona. Dat is voor mij de waarheid.’’

Angstaanvallen en hallucinaties
Het ziekenhuis erkent dat het medicijn psychische bijwerkingen als angst of somberheid kan geven, maar benadrukt ook dat het stoppen van de behandeling van een patiënt ‘een gewichtig besluit’ is. ,,Gezien de soms zeer plotse verslechtering bij covid-19 patiënten kan het zijn dat dit besluit relatief snel genomen wordt. We hopen dat de zoon contact legt voor een inhoudelijk gesprek over de behandeling van zijn vader.’’

De angstaanvallen, de hallucinaties; internist Bart Spaetgens ziet ze met eigen ogen in het Maastricht UMC. Daar krijgen patiënten zowel chloroquine als hydroxychloroquine. Hij is verbaasd hoe snel mensen verward raken. ,,Ze zagen dingen die er niet waren. Mieren die over de muur lopen, vliegende olifantjes. We hebben voor verschillende patiënten psychiatrische hulp ingeschakeld.’’

Stoppen
Na de twijfelende artsen zijn ook de specialisten van de SWAB – de instantie die sinds 3 maart adviseert chloroquine of hydroxychloroquine te geven – niet meer zeker van hun eigen behandeladvies. Bijwerkingen zijn alleen acceptabel als het middel óók iets positiefs doet. ,,Er verschenen kleinere studies in China en Frankrijk die geen verschil aantoonden wanneer het middel aan coronapatiënten werd gegeven’’, zegt voorzitter Mark de Boer. ,,Toen hebben we gezegd: kunnen we deze medicijnen nog wel adviseren?’’

Nee, is de conclusie. Op vrijdag 1 mei schrapt de SWAB chloroquine en hydroxychloroquine uit het behandeladvies. Ziekenhuizen stoppen abrupt met de toediening.

Wereldwijd slaat de twijfel en paniek pas echt toe wanneer er grote publicaties verschijnen, waaronder in het toonaangevende vaktijdschrift The Lancet, die stellen dat de malariamedicijnen juist tot méér sterfte leiden. De WHO staakt prompt alle chloroquinestudies, maar pakt begin juni de draad weer op wanneer de Lancet-studie niet blijkt te kloppen.

Ace-directeur Popma: ,,De stand van de wetenschap veranderde met de dag. In het begin werd er zelfs gedacht dat we chloroquine uit voorzorg moesten slikken. Dan heb je het over 17 miljoen Nederlanders. En nu hebben we al weken geen belletje meer gehad.”

Het merendeel van de 11 duizend coronapatiënten in Nederlandse ziekenhuizen heeft in maart en april een van beide medicijnen gebruikt. Dat artsen daar na twee maanden abrupt mee stoppen, is koren op de molen van critici, die hydroxychloroquine nog altijd zien als miskend wondermiddel. Er ís al een oplossing tegen het coronavirus, maar ‘de elite’ houdt het bij u weg, is de teneur, vooral op sociale media. Hydroxychloroquine is namelijk goedkoop en er valt door de big pharma niets aan te verdienen, zo luidt de theorie.

Terwijl in het buitenland leiders als Trump en de Braziliaanse president Bolsonaro zweren bij het medicijn, werpt in eigen land Thierry Baudet zich op als hoeder van hydroxychloroquine. De leider van Forum voor Democratie sympathiseert met de Limburgse huisarts Rob Elens, die tien patiënten heeft behandeld met een cocktail van hydroxychloroquine, zink en azitromycine. Baudet interviewt de huisarts in het partij-journaal op YouTube. ,,Het wordt op een flauwe manier uitgesproken: haaidroksieklorookwin. En er wordt ontzéttend arrogant en lullig over gedaan. Dan gaan bij mij alle alarmbellen rinkelen”, zegt Baudet daar.

Op sociale media groeit dorpsdokter Elens uit Meijel uit tot held, een arts die het durft op te nemen tegen de gevestigde orde. In een petitie vraagt hij de overheid om zijn medicijncocktail toe te staan in de behandeling van coronapatiënten. Het stuk is ruim veertigduizend keer ondertekend. Ook verschillende artsen staan achter Elens. Zij denken dat hydroxychloroquine in een vroeg stadium tóch iets verschil kan maken. Maar een grote studie is er nooit gedaan. Elens: ,,Het RIVM en de Inspectie, dát zijn de echte kwakzalvers. Die laten expres mensen doodgaan door ze dit middel te onthouden.”

Inmiddels hebben alle ziekenhuizen chloroquine en hydroxychloroquine in de ban gedaan en zijn studies gestopt. Zijn artsen te gemakkelijk meegegaan in de hype en hebben zij onder druk onverantwoorde risico’s genomen?

Doodzieke mensen
,,Er kwamen heel veel doodzieke mensen op ons af. De verleiding was groot om medicatie te gebruiken waarvan niet duidelijk was of het effectief en veilig is’’, zegt intensivist De Jong van ZGT. ,,Veel artsen hadden het gevoel dat ze iets móésten doen en dan neem je blijkbaar beslissingen die je in normale omstandigheden nooit zou nemen. Dat vond ik lastig.”

Volgens De Jong is het medisch-ethisch niet acceptabel om mensen bloot te stellen aan een geneesmiddel waarvan de werking niet is bewezen en de risico’s onduidelijk zijn. ,,En dat is wél wat we in Nederlandse ziekenhuizen op grote schaal hebben gedaan. Het heeft me verbaasd dat landelijke instanties zoals het RIVM en de SWAB deze medicijnen in hun behandeladvies opnamen. Voor ons artsen was het blijkbaar ingewikkeld om dat te negeren en zélf kritisch na te denken. Ik hoop dat we hiervan leren. Op je handen blijven zitten, juist in crisistijd, is blijkbaar de grootste uitdaging.’’

In het Maastricht UMC stoppen artsen in april met chloroquine en hydroxychloroquine, nadat patiënten klagen over ernstige bijwerkingen. Toch heeft internist Spaetgens geen spijt dat ze op coronapatiënten zijn getest. ,,Het was een enorme hype en het klopt dat wij daar als artsen niet immuun voor waren. Maar stoere cowboys die zomaar iets deden? Nee. Het zou me verbazen als er mensen zijn overleden als gevolg van deze medicatie. De bijwerkingen waar we bang voor waren, zoals hartritmestoornissen, hebben we goed gemonitord.’’

SWAB-voorzitter De Boer zou op basis van de gegevens van toen dezelfde beslissing hebben genomen. Het was geen keuze bij gebrek aan beter, stelt hij, maar een gewogen besluit. ,,We hebben niet gezegd: we geloven hierin en dat praktiseren we. We zeiden juist: ‘als blijkt dat het niet werkt, schroeven we het meteen terug.’ Het had ook kunnen werken.’’

Bizarre periode
Voor Tergooi-internist De Vries is het ‘zonder meer goed dat we het geprobeerd hebben’ en is de context cruciaal: het was een crisis van ongeëvenaarde omvang, artsen deden wat zij konden om het lijden te verlichten. ,,Misschien wisten we niet precies wat het zou doen en was er een risico. Maar het waren stormachtige dagen, mensen gingen dood. In die situatie is het goed verdedigbaar om deze medicijnen te gebruiken.”

In een ruim kantoor op de eerste verdieping van Ace Pharmaceuticals kijken Popma en Verwaal terug op een bizarre periode. Even was hun kleine medicijnfabriek in de Flevopolder van nationaal belang en werd er wereldwijd aan ze getrokken. Er was zelfs een moment, helemaal in het begin van de crisis, dat ze dachten: is dit de grote klapper waarvan we hebben gedroomd?

Nu is de bubbel uiteen gespat. De Bentleys en politieauto’s zijn verdwenen. In het magazijn staan nog enkele duizenden niet verkochte potjes chloroquine te verstoffen. Ook de noodvoorraad van het RIVM staat nog onaangetast op een geheime locatie. En mogelijk wacht hen zelfs een financiële strop, omdat ze een grote order van een ander medicijn noodgedwongen moesten uitstellen.

Maar spijt hebben ze niet. Popma: ,,Wij hebben gedaan wat we moesten doen: leveren toen Nederland ons daar om vroeg.’’ Verwaal: ,,Hoe mooi was het geweest als dit middel wél had gewerkt. Dat was toch wat we allemaal hoopten.’’

Bekijk onderstaande video waarin professor Adam Cohen uitlegt hoe een medicijn werkt nadat je het ingeslikt hebt. Hij staat in zijn praktijk nog steeds dagelijks versteld van de miraculeuze effecten van een klein pilletje...