Afgelopen jaar hadden bijna 34 duizend mensen beschermd wonen nodig. Dit zijn tehuizen voor psychisch zieken, verslaafden en mensen met een licht verstandelijke beperking die tijdelijk niet zelfstandig thuis kunnen wonen. Soms woont iemand daar jaren onder toezicht.

In de afgelopen vier jaar werd aanzienlijk minder hulp gezocht buiten de eigen regio. Het Centraal Planbureau (CPB) berekende een daling van twintig procent. Dat lijkt goed nieuws, omdat het overheidsbeleid erop gericht is dat deze groep patiënten dichtbij huis wordt geholpen en zo snel mogelijk weer op eigen benen staat. Maar er schuilt ook een risico in, waarschuwt onderzoeker Remco van Eijkel van het CPB. ,,Krijgen de patiënten nog wel de beste zorg? Mensen die specialistische zorg nodig hebben, denk aan alleenstaande moeders met psychische problemen of studenten met autistische stoornissen, kunnen vaak maar op een paar plekken in Nederland terecht en die zijn lang niet altijd gelegen in de eigen omgeving.”

Officieel mogen psychisch zieken bij elke zorginstelling in het land aankloppen voor hulp, maar door een nieuwe financiële regeling in 2015 zijn gemeenten hier niet happig op. Sinds dat moment zijn 43 centrumgemeenten verantwoordelijk voor de zieken in hun eigen regio. Komt er tóch een cliënt van buitenaf, kost hen dat al snel 40 tot 60 duizend euro per jaar extra. Geld dat ze niet vergoed krijgen van het rijk.

Volgens de Federatie Opvang, de branchevereniging voor daklozenopvang, vrouwenopvang en beschermd wonen, wordt er sinds 2015 ‘gepingpongd’ met psychisch zieken. ,,Geen enkele gemeente wil voor extra kosten opdraaien, terwijl sommige patiënten er juist bij gebaat zijn om in een heel andere omgeving hulp te krijgen. Denk aan de vele ghb-verslaafden in Brabant. Die mensen moet je juist in een andere omgeving plaatsen, waar geen verleidingen of foute vrienden zijn. Maar denk ook aan vrouwen met ernstige psychiatrische problemen die in de prostitutie belanden en uit dit circuit moeten,” zegt woordvoerder Rina Beers.

Gemeenten die nieuwe patiënten weren, schermen volgens de Federatie Opvang met vage argumenten. Beers: ,,We kennen voorbeelden van ambtenaren die zeggen: je hebt toch familie in Zwolle? Ga het daar eerst maar proberen. Of: je hebt in deze regio weinig kans van slagen. Probeer gemeente X eens.”

Ze schetst een voorbeeld van een dertiger die manisch depressief, verslaafd en licht verstandelijk beperkt is. De man heeft al in 15 ggz-instellingen en verslavingsklinieken gewoond. Enerzijds omdat de hulp versnipperd werd aangeboden, anderzijds omdat hij in verschillende tehuizen ontspoorde en daar weg moest. ,,Door de vele verhuizingen wordt het voor de man heel moeilijk om te bewijzen in welke gemeente hij thuishoort. Niemand voelt zich verantwoordelijk. Resultaat: hij wordt soms in een nachtopvang voor daklozen opgevangen. Dat is puur een plek om te slapen, maar niet de juiste hulp.” 

Ook moeder Joke van der Meulen sloeg in het verleden herhaaldelijk aan de bel om de juiste zorg te vinden voor haar zoon, die kampt met psychoses en verslaving. 

Ook de wachtlijsten in de ggz zijn een blijvend probleem, constateert ze. ,,Er zitten mensen op een duur ziekenhuisbed op de afdeling psychiatrie, in plaats van een plek in het beschermd wonen.”

Het CPB vreest dat het nog moeilijker zal worden om een plek voor beschermd wonen te vinden wanneer de financiële regeling in 2022 opnieuw wordt aangepast. Dan worden alle 355 gemeenten verantwoordelijk voor beschermd wonen en moeten zij binnen eigen dorp of stad de juiste hulp vinden voor hun psychisch zieke inwoner. Zorginstellingen die nu nog specialistische zorg aanbieden aan de hele regio, zoals een tehuis voor cliënten met Korsakov, krijgen hierdoor mogelijk minder aanmeldingen binnen. ,,Het is de vraag of die instellingen overeind kunnen blijven,” waarschuwt Van Eijkel.