Minister Stef Blok opende het Huis voor Klokkenluiders in 2016. © ANP

Huis voor Klokkenluiders stort in elkaar

Het Huis voor Klokkenluiders, dat melders van misstanden op het werk moet beschermen, is ingestort. Vanwege een kritisch onderzoeksrapport stapt het voltallige bestuur op, melden bronnen aan deze krant.

Koen Voskuil 14-12-17, 03:39

Anderhalf jaar na de oprichting is het Huis voor Klokkenluiders terug bij af. Vanwege een bestuurscrisis in oktober stapte bestuursvoorzitter Paul Loven al op. Na het rapport-Ruys volgen nu de overige vier bestuursleden. Daarmee is de crisis compleet.

Het Huis voor Klokkenluiders is op 1 juli 2016 opgericht om melders van misstanden in hun werksituatie te helpen. Het instituut werd in de wet verankerd, maar kwam in de praktijk niet uit de verf. Honderden klokkenluiders klopten er tevergeefs aan. Van de meldingen die het Huis als echte klokkenluiderzaken betitelde, is er in anderhalf jaar niet één afgerond.

Onnodig lang in kou

Klokkenluiders hebben hierdoor onnodig lang in de kou gestaan, vindt Paul Schaap van de Expertgroep Klokkenluiders, een private stichting die mede aan de basis stond van het Huis. ,,Het gaat vaak om mensen die door de bejegening van hun werkgever arbeidsrechtelijk, financiële en geestelijke schade hebben opgelopen. Omdat het Huis ze ook niet helpt, krijgen ze nog een klap na.”

Het gros van de klokkenluidermeldingen blijkt op juridische gronden te zijn afgewezen. Die strikt juridische benadering van klokkenluiderproblematiek zorgde voor een tweestrijd binnen en de organisatie. Vooral de afdeling Advies en de afdeling Onderzoek stonden lijnrecht tegenover elkaar.

De totstandkoming van het Huis voor Klokkenluiders was een moeizaam proces. Het initiatief van Kamerlid Ronald van Raak (SP) stuitte op weerstand binnen de Tweede en Eerste Kamer. Op het laatste moment werden nog enkele angels uit de wet getrokken, waardoor het Huis voor Klokkenluiders aan kracht inboette. Zo mag het zich niet bemoeien met zaken waarover de rechter heeft geoordeeld.

Pieter van Vollenhoven

Ook de organisatievorm onder het ministerie van Binnenlandse Zaken stond ter discussie. Mr Pieter van Vollenhoven, die ook hard heeft gelobbyd om het Huis voor Klokkenluiders van de grond te krijgen, zei daar bij de start over: ,,Nederland heeft reuze moeite met het woord onafhankelijkheid. Men zegt altijd wel dat de onderste steen moet boven komen, maar toch heeft men het liefst zelf een vinger in de pap. Dan kun je namelijk een beetje controleren hoe die onderste steen eruitziet."

Dieptepunt in het korte bestaan van het Huis was wel de AIVD’er binnen het Huis die begin dit jaar werd ontmaskerd. Dat leidde tot felle discussie. Sommige klokkenluiders hadden het uitgerekend met de geheime dienst aan de stok gekregen. Eén van hen is Frits Veerman, die eind jaren zeventig spionage bij een atoomprogramma aan de kaak stelde.

Succesvolle doorstart

SP-Kamerlid Ronald van Raak heeft ondanks het desastreuze begin goede hoop op een succesvolle doorstart. ,,Het Huis voor Klokkenluiders is heel hard nodig, maar functioneert nog niet goed. De Tweede Kamer heeft al uitgesproken dat het Huis aan al haar wettelijke taken moet voldoen. Het moet naast het geven van advies en ondersteuning ook onderzoek naar misstanden doen. Ik ben ervan overtuigd dat dit onder de nieuwe minister Ollongren snel gaat gebeuren.”

Het rapport-Ruys wordt vandaag om 12.00 uur gepresenteerd.

Bekende klokkenluiderszaken
Ad Bos: Onthulde tussen 1999 en 2001 de schaduwboekhouding van bouwbedrijf Koop Tjuchem. Dat leidde tot een parlementaire enquête naar corruptie in de bouwwereld. Bos zelf bleef echter berooid achter en woonde noodgedwongen jarenlang in een caravan. Na jarenlang juridisch getouwtrek kreeg hij in 2009 een schadevergoeding van de Staat.

Fred Spijkers: Een ondeugdelijk type landmijn waar dodelijke ongelukken mee waren gebeurd. Fred Spijkers beschikte in de jaren ‘80 letterlijk over explosieve informatie, waar het ministerie van Defensie niet op zat te wachten. Met een vervalst psychiatrisch rapport werd getracht hem voor gek te verklaren. Pas na jaren werd hij gerehabiliteerd.

Paul Schaap: Publiceerde in 2001 een zwartboek waarin hij veiligheidsrisico’s van de kernreactor in Putten aan het licht bracht. Dat bracht hem veel goodwill van het Nederlandse publiek, maar kostte hem zijn baan als operator bij de kernreactor.

Paul van Buitenen: Als hij van tevoren de consequenties had geweten, zowel zakelijk als privé, was hij geen klokkenluider geworden, zegt Paul van Buitenen. Als Europees ambtenaar trok hij aan de bel over fraude binnen de Europese Commissie. Er werd alles aan gedaan om hem klein te krijgen, maar met steun van de pers haalde Van Buitenen uiteindelijk zijn gelijk. In 1999 trad de voltallige Europese Commissie af.