Iederéén smokkelde op dit VOC-schip
Dankzij opgravingen wordt steeds meer bekend over het in 1740 vergane VOC-schip de Rooswijk én de opvarenden. Dat iedereen een smokkelaar was, bijvoorbeeld. Vandaag (maandag) wordt er een digitale tentoonstelling geopend.
Op de Rooswijk waren in januari 1740 237 mannen aangemonsterd. Alleen de schipper was bekend. Wie er verder aan boord was? Niemand die het wist. ,,Behalve de schipper. En die kunnen we het niet meer vragen”, zegt hobby-genealoog Willem-Jan van Grondelle. Het scheepssoldij-boek is verloren gegaan toen het VOC-schip kort na vertrek verging in een winterstorm voor de kust van Engeland.
Toch wisten Van Grondelle en zijn vrouw Els Vermij 19 namen te achterhalen. Dankzij het Amsterdamse Stadsarchief, waar het paar maandenlang één dag per week was te vinden. Daar bladerden ze door de notariële archieven van de vijftig notarissen die in de jaren dertig van de achttiende eeuw actief waren in Amsterdam. Dikke pakken papier waren het, zegt Van Grondelle. ,,Ze waren honderden jaren niet open geweest.”
Sierlijke letters
In de maanden voor de zeemannen aan boord zouden gaan van de Rooswijk, regelden zij hun zaakjes. Bij de notaris stelden ze een testament op, sloten ze een lening af of gaven ze een volmacht aan hun vrouw of ander familielid. ‘Staande op vertrek met het Schip Rooswijk omme voor de VOC na d’Oost-Indiën te varen’, stond er dan in sierlijke letters in de aktes.
Zo wist het duo 15 opvarenden te achterhalen, via andere bronnen kwamen er nog vier bij. Het waren Amsterdammers, Rotterdammers, zeelui uit Maastricht, maar ook uit Duitsland, Noorwegen en Zweden. De VOC wordt wel de eerste multinational ter wereld genoemd. Van Grondelle: ,,Dat zag je in die tijd ook al aan de bemanning. De Nederlandse samenleving kon ook niet voldoende mensen opbrengen.”
Virtuele tentoonstelling
Archeologen, historici en genealogen werken sinds vorig jaar in opdracht van het kabinet samen om het verhaal van de Rooswijk te vertellen, vandaag wordt een virtuele tentoonstelling geopend van alles wat tot nu toe is gevonden. Daar zijn ook een aantal van de munten te zien die aan boord zijn gevonden. Officieel nam de Rooswijk 36.000 zilveren munten mee. Met dat geld kon de Vereenigde Oostindische Compagnie aankopen doen in ‘de Oost’. Het VOC-zilver heeft een hoog zilvergehalte. Maar bij de opgravingen kwamen ook munten naar boven met een lager percentage zilver. En niet een paar, maar heel veel.
Het was smokkelwaar, concludeert maritiem archeoloog Martijn Manders die het project #Rooswijk1740 leidt voor de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. ,,In de 18de eeuw was een zilveren munt in Nederland 60 stuivers waard. Maar in Indië kreeg je er 100 stuivers voor.” Waarschijnlijk smokkelden alle opvarenden – van officieren tot hooplopers – zulke ducatons mee. ,,We hebben ook munten gevonden waar een gaatje in zat. Waarschijnlijk zaten die in hun kleren genaaid om diefstal te voorkomen. We denken dat er een enorme hoeveelheid gesmokkelde munten aan boord was.”
We denken dat er een enorme hoeveelheid gesmokkelde munten aan boord was
Godsvermogen
De schipper, Daniël Ronzieres, smokkelde vrolijk mee. ,,Kisten vol ducatons nam hij mee.” Dat werd ook duidelijk in het Stadsarchief van Amsterdam. Daar ontdekten historici dat de schipper voor wel 17.000 gulden meenam – een godsvermogen in die tijd. Manders: ,,Om disputen of fraude te voorkomen, werd dat vastgelegd bij de notaris. Het smokkelwaar staat gewoon in de akte.”
De munten zijn bijzonder – de oudste die Manders opdook komt uit 1619 – maar voor archeologen óók een open deur. ,,Het roept de associatie met schatgraven op.” Wat Manders écht het bijzonderste vindt wat hij naar boven heeft gehaald uit zandbank Goodwin Sands, voor de kust van het Engelse Ramsgate: een schoen met houten inlegzolen.
De vondst leverde hem aanvankelijk hoofdbrekens op, maar al snel kwam de ‘aha-erlebnis’. ,,Het schip vertrok in januari 1740. Het was een heel koude winter; min 20 was heel normaal. De houten zolen werkten als isolatie tegen de optrekkende kou.” Toch vertrok de Rooswijk bewust in de winter. Dan had het voor het tweede deel van de reis, rond Kaap de Goede Hoop, betere weersomstandigheden. Al kwam het VOC-schip daar nooit aan.
Onstuimig
Rond 2000 werd het wrak ontdekt. Manders en zijn team begonnen vorig jaar zomer met de opgravingen, die drie maanden zouden duren. Maar eerst kampte het ingehuurde schip met technische problemen en toen was het weer te onstuimig; vooral in augustus kwam het team nauwelijks aan duiken toe. ,,Regen is niet erg – ik word in het water toch wel nat – maar de wind is een probleem.” Zorgvuldig uitgegraven delen van het schip, lagen door de wind meteen weer onder een nieuwe laag zand. ,,Konden we weer helemaal opnieuw beginnen.”
De maritiem archeologen kunnen per persoon ook maar 30 tot 40 minuten onder water blijven. ,,De Rooswijk ligt op 26 meter diepte. ,,Dat is verdomd diep. Je krijgt daar 4x zoveel druk op je lichaam dan op de wal. Dat levert gevaar op als je te lang onder water blijft.”
Als we bij de Rooswijk komen, voelen we ons alsof we drie martini’s achterover hebben geslagen. Dat is een uitdaging
Martini-regel
Onder water denk je ook nog eens langzamer. Dat komt door de ‘martini-regel’: iedere 10 meter diepte is het equivalent van één van die cocktails – op een nuchtere maag. ,,Als we bij de Rooswijk komen, voelen we ons alsof we drie martini’s achterover hebben geslagen. Dat is een uitdaging.”
Door al die factoren ging de operatie niet zo vlot als was gepland. Omdat er daarom nog geld over is van de 2 miljoen die het kabinet in het project stak, kan Manders deze zomer nog twee maanden met zijn team duiken naar de Rooswijk.
Dan hoopt hij ook antwoord te kunnen geven op de vraag waarom het schip verging. ,,Onze theorie is dat het schip tegen een zandbank is aangelopen. We dachten dat te kunnen zien aan het achterschip, dat we hebben opgegraven, maar dat bleek uit elkaar geslagen hout. ‘Verdorie, waar ligt het echte schip nou?’, dacht ik toen. Dat vonden we pas nét voordat we vorig jaar moesten stoppen. Dáár gaan we straks meteen verder graven.”
Gratis onbeperkt toegang tot Showbytes? Dat kan!
Log in of maak een account aan en mis niks meer van de sterren.Lees Meer
-
5 verdachten spoorloos
Dit zijn de overvallers van de ‘miljoenendiamant’ in Maastricht: ‘Mogelijk de Pink Panthers’
De politie heeft gisteren nieuwe beelden verspreid van de opzienbarende overval op de kunstbeurs in Maastricht, waarbij naar verluidt voor vele miljoenen euro’s aan juwelen zijn gestolen. Kunstdetective Arthur Brand houdt er rekening mee dat de verdachten afkomstig zijn van de Pink Panthers, een internationaal opererende kunstbende. -
RIVM-onderzoekers somber over staat van het Nederlandse milieu: ‘Ingrijpende maatregelen nodig’
Het milieu in Nederland verkeert in ‘slechte staat’ en dat schaadt de gezondheid van mensen. Met die boodschap vat het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) de huidige wetenschappelijke kennis over de kwaliteit van de leefomgeving samen. ,,Om het tij te keren zijn ingrijpende maatregelen nodig.” -
WhatsApp wil laten verbergen of je online bent
Een nieuwe functie in WhatsApp moet het mogelijk maken je online status te verbergen, zodat vrienden niet kunnen zien of je de app open hebt staan. -
PREMIUM
RIVM: Denk beter na over welke ingreep voorrang krijgt in het ziekenhuis
Door corona zijn in 2020 en 2021 ruim 305.000 operaties uitgesteld. Bij elkaar zorgde dit uitstel voor het verlies van 320.000 ‘gezonde levensjaren’. Dat heeft het RIVM becijferd. Vooral het niet of later uitvoeren van staar-, heup- en knie-ingrepen leidde tot veel gezondheidsverlies. -
PREMIUM
Samen slapen met je baby of kind: ‘Als je zoon van 16 verdrietig is, waarom niet?’
Veel ouders doen het: met hun baby in bed slapen. Uit gewoonte, voor de gezelligheid en vooral ook uit gemak. Toch wordt het afgeraden door de JGZ, VeiligheidNL en internationale organisaties. Pedagoog Philippe Noens geeft zijn professionele mening: ,,Er bestaat geen hard, wetenschappelijk bewijs tégen, noch vóór samen slapen.”
-
Waarom zoenen gezond is: ‘Bij een zoen gaan 1 miljard bacteriën van de ene naar de andere mond’
Vandaag is het Wereld Kusdag. Gezondheidsjournalist Tijn Elferink schreef het boek Kusje erop, de waarheid achter 70 gezondheidsmythes. Wat is er waar van: ‘zoen in het rond, dan word je gezond?’ -
Personeel Schiphol vreest voor hoge werkdruk en veiligheid in zomervakantie: ‘Mensen raken uitgehold’
Personeel op Schiphol maakt zich grote zorgen om de hoge werkdruk in de aankomende zomervakantie. Medewerkers vrezen dat hun veiligheid en die van passagiers in gevaar komt door de aanhoudende problemen op de luchthaven. Dat blijkt uit onderzoek van vakbond FNV onder 664 werknemers. -
Dode man gevonden in auto, politie Hengelo vermoedt misdrijf
In het Overijsselse Hengelo is gisteravond een man onder verdachte omstandigheden overleden. De politie dacht in eerste instantie aan een verkeersongeval, maar gaat nu uit van een misdrijf.