Is het einde van de coffeeshops in zicht?

Myranda Bruin is verdrietig. De uitbaatster van coffeeshop 1-2-3, niet ver van de Kuip in Rotterdam-Zuid, begrijpt niet hoe haar burgemeester het heeft kunnen zeggen. ,,Ik zat te trillen toen ik het las. Echt waar. Doe ik 25 jaar m'n best om alles netjes en legaal te doen, maakt mijn eigen burgemeester me ineens uit voor crimineel. En wil hij me vervangen door een machine. Een machine! Dat vind ik nog het ergst.''

Vijf kilometer verderop, in het Rotterdamse stadhuis, maakte Ahmed Aboutaleb afgelopen maandag bekend dat coffeeshops wat hem betreft hun langste tijd hebben gehad. Wie hasj of wiet wil kopen, moet dat in de toekomst maar op internet bestellen of uit een automaat halen.

Coffeeshops zorgen voor overlast en zijn in veel gevallen te nauw verweven met de onderwereld. In de woorden van de Rotterdamse burgemeester: ,,Met coffeeshops is het vaak geen zuivere koffie.''

Is het echt zo slecht gesteld? Aboutaleb schermde met een rapport van onderzoeksbureau Intraval. De directeur van dat bureau, Bert Bieleman, is echter een stuk milder over wietwinkels dan Aboutaleb.

,,De coffeeshops zijn een goed systeem'', zegt Bieleman. ,,Ze bieden juist de mogelijkheid om de handel en het gebruik scherp te controleren. Er zijn in veel gemeentes strenge regels voor de coffeeshops: ze moeten hun personeel goed opleiden, niet verkopen aan minderjarigen en de omgeving schoon en veilig houden. Doen ze dat niet, dan zijn ze meteen hun vergunning kwijt.''

Zijn bureau stelde dit jaar vast dat de overlast van coffeeshops sterk meevalt. Van de 31 onderzochte gemeentes gaven 27 aan geen of weinig overlast te ervaren. De overige vier omschreven de overlast als 'matig'. Wijkagenten zien cafés eerder als bron van overlast dan coffeeshops.

,,De overlast valt echt enorm mee'', zegt ook criminoloog Dirk Korf, hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam. ,,Bij sommige mensen bestaat nog het beeld van twintig jaar terug, maar de strenge regelgeving heeft veel veranderd. Leg onze situatie eens naast die in het buitenland: straathandel, gebruik op straat, geen toezicht op leeftijd. Aboutaleb wil het kind met het badwater weggooien.''

Waar het PvdA-kopstuk volgens de onderzoekers wél gelijk in heeft: veel coffeeshops zijn verbonden aan de onderwereld. Bieleman: ,,Dat gebeurt bijna automatisch als je softdrugs verkoopt. Je wordt gedwongen zaken te doen met criminelen. Eigenlijk is iedereen het erover eens dat daar iets aan moet gebeuren.''

Het idee achter het drugsbeleid dat in de jaren 90 tot stand kwam, was dat de meeste ondernemers hun wiet van kleine, lokale telers zouden afnemen. Doordat de regels voor coffeeshops steeds strenger werden, daalde het aantal zaken echter fors - van ruim 1.000 in 1995 tot 573 nu. De shops die overbleven, kregen een steeds grotere vraag, die ze niet konden bedienen met alleen aanvoer van kleine telers. Bieleman: ,,De aanlevering van de shops is voor een behoorlijk deel overgenomen door grote spelers. Criminele partijen.''

Precies daarom heeft de nieuwe regeringscoalitie besloten te starten met een experiment: in zes tot tien steden mag binnenkort wiet worden geproduceerd onder toezicht van de overheid. Het zou een eind moeten maken aan de illegale handel aan de achterdeur van coffeeshops en moet een sterk wapen worden in de strijd tegen drugs- criminelen. Aboutaleb is warm voorstander van het experiment, en zou graag zien dat Rotterdam de eerste testgemeente wordt. Hij spreekt er binnenkort al over met de nieuwe minister van Justitie, Ferdinand Grapperhaus.

Nieuw is dat hij daar meteen een vervolg aan plakt: als het experiment slaagt, is het einde van de coffeeshops nabij. Kamerleden willen er nog niet op ingaan. Ook het CDA niet, toch de partij die in het verleden zelf pleitte voor een verbod. ,,We willen het experiment eerst maar eens afwachten'', zegt Kamerlid Madeleine van Toorenburg. Ook de vereniging van gemeenten (VNG) wil niet over de toekomst van wietzaken praten nu het experiment op punt van beginnen staat.

In haar coffeeshop in Rotterdam-Zuid, waar de voorgedraaide joints met pollum en superskunk in Tupperware-bakjes klaarliggen voor de eerste klanten van de dag, haalt Myranda Bruin haar schouders op. 54 is ze, en ze heeft al wat politieke stormen overleefd. Maar toch.

,,Ik word beter gecontroleerd dan de gemiddelde vuurwerkwinkel of chemische fabriek. Ik word tien keer per jaar gecheckt door de politie, drie keer door de belastingdienst en heb een bewijs van goed gedrag nodig. Ik hoef maar iets fout te doen en ik ben mijn vergunning kwijt. En nu zegt Aboutaleb ineens: u bent crimineel en ik vervang u door een automaat. Au, burgemeester. Dit doet pijn.''

Twee jaar geleden organiseerde de gemeente informatiebijeenkomsten rond alle coffeeshops, waar omwonenden hun klachten over de shops konden doorgeven. Bruin: ,,Bij ons kwamen er precies twee mensen. En die zeiden: laat die zaak hier lekker zitten, anders komt er een kroeg bij, daar hebben we veel meer last van. Dan vraag ik me af: wie is hier nou de overlastgever?''