Voor de rechtbank in Den Haag staat al vanaf 09.00 uur een inmiddels gepensioneerde arts (68) terecht voor het in 2016 doden van een 74-jarige dementerende vrouw die helemaal niet wist dat er euthanasie op haar werd toegepast. Op de dag dat ze stierf had ze nog plannen gemaakt om met familie uit eten te gaan. De arts liet vandaag in de rechtszaal weten dat ze in een ‘bijzonder merkwaardige situatie is terechtgekomen’.

De vrouw tekende in 2012 een wilsverklaring dat ze dood wilde als ze opgenomen moesten worden in een verpleeghuis als ze heel erg dement zou worden. In april 2016 maakte de arts een einde aan haar leven terwijl ze dat op dat moment niet specifiek had aangegeven. Ze gaf wisselende signalen af over haar doodswens. Tijdens de rechtszaak zei de verdachte arts dat ze niet meer kon praten met de vrouw over haar wens om dood te gaan. ,,Ze kende geen verleden en geen toekomst en kon geen betekenis meer geven aan woorden zoals dood en dementie. Er was geen bewust besef meer bij haar. Daar waren haar hersenen niet meer toe in staat. In die situatie moest ik proberen te praten over haar levenswens.’’

Volgens de arts heeft ze vele uren met de vrouw doorgebracht. ,,Ze vertoonde alleen maar lijden en chaotisch gedrag. Ik was overtuigd van het lijden en de herhaalde doodswens.’’

De arts vertelde de rechtbank verder dat de vrouw ‘diep dement’ was en niet meer wilsbekwaam. De vrouw had er bijvoorbeeld enorm veel moeite mee als haar man afscheid van haar nam. Een verzorger nam haar daarom maar mee naar de wc. Als ze dan terugkwam was ze vergeten dat haar man er was geweest. De arts gaf wel toe dat de vrouw ook wel eens zei dat ze nog niet dood wilde, maar volgens de arts kon ze daar zelf niet meer over beslissen omdat ze niet de capaciteit had om er rationeel goed over na te denken. 

De nabestaanden van de overleden vrouw steunen de arts. Zij menen dat ze volgens de regels heeft gehandeld en dat de nabestaanden nu slachtoffer worden van de openbare vervolging.

De officier van justitie legde op zijn beurt een boeiende vraag op tafel. Mag iemand die helder van geest is beslissen over een demente latere zelf? Of moet een demente vrouw worden beschermd tegen de wil van iemand die ooit een wilsverklaring heeft ondertekend?  Hoe verhoudt de plicht het kwetsbare leven te beschermen zich tot het recht op zelfbeschikking van wilsonbekwamen? Wat de officier betreft moet er ook bij een persoon die wilsonbekwaam is geluisterd worden naar zijn of haar wensen. Ook al is dat door de ziekte nog maar een primaire emotie. De aanklager stipte verder aan dat de vrouw tijdens de euthanasie terugtrekkende bewegingen maakte, haar ellebogen onder haar lichaam drukte toen er een infuus werd aangelegd en vloekte.

De verdachte liet eerder al via een woordvoerder weten ‘teleurgesteld’ te zijn in de vervolging. ‘Alhoewel ze zich ervan bewust is dat de reden voor de rechtsvervolging het geven van rechtszekerheid aan artsen en patiënten is, wordt ze nu persoonlijk vervolgd’, luidde de verklaring. Dat er duidelijkheid moet komen voor de artsen, juichte ze juist toe.

Haar advocaat meent dat het strafrecht niet geschikt is voor dit soort zaken. Het Openbaar Ministerie zou alleen de artsen moeten vervolgen die alle regels aan hun laars lappen. Dat was hier zeker niet het geval. De verdediging geeft aan dat speciale preventie niet aan de orde is omdat de arts al gepensioneerd is, de generale preventie niet omdat de tuchtrechter zich al heeft uitgesproken en vergelding niet omdat nabestaanden de vervolging niet willen. ,,Deze strafzaak belast haar enorm. Het is een nachtmerrie waar ze 24 uur per dag mee bezig is’', aldus de advocaat. Volgens de raadsman heeft deze zaak veel meer ethische en politieke elementen dan juridische.

De raadsman stelt verder dat de officier van justitie de wetsgeschiedenis verkeerd interpreteert. De door het OM ingebrachte plicht van een mondelinge toets van de wilsverklaring door een arts ziet wat hem betreft op mensen die dood willen maar nog wel hun eigen wil kunnen bepalen. Niet op mensen die wilsonbekwaam zijn.

,,Het Wetboek van Strafrecht ziet het als moord en het Openbaar Ministerie kon dus niet anders.” Dit zegt de Levenseindekliniek in Den Haag in reactie op de eis van het OM om de 68-jarige verpleeghuisarts Catharina A. moord ten laste te leggen.

De kliniek volgt de rechtszaak op de voet. ,,Het is heftig en een drama voor deze arts, maar wel in lijn met hoe strafrecht in Nederland en de euthanasiewet zijn vormgegeven. Als arts weet je dat euthanasie strafbaar is tenzij je de zorgvuldigheidscriteria volgt. Je gaat er alleen niet van uit dat je handelen tot moord kan leiden. Het Wetboek van Strafrecht ziet dat wel zo en het OM kon dus niet anders.”

Afhankelijk van de uitspraak van de rechter zal de kliniek de werkwijze aanscherpen, hoewel zij deze al als zeer zorgvuldig bestempelt. ,,De Regionale Toetsingscommissie Euthanasie komt in 99,8 procent van alle euthanasiemeldingen tot de conclusie dat er zorgvuldig is gehandeld. Desalniettemin zullen artsen die euthanasie uitvoeren erg zijn geschrokken door de uitspraak in deze casus en nog zorgvuldiger worden.”

De rechtbank doet op 11 september uitspraak in de zaak.