Het Openbaar Ministerie gaat vier verdachten vervolgen voor het neerschieten van vlucht MH17 boven Oost-Oekraïne, bijna vijf jaar geleden. Op 9 maart volgend jaar begint het strafproces tegen drie Russische commandanten en één Oekraïner bij de rechtbank op Schiphol. Het wordt een internationaal megaproces. Hoe gaat dat er straks uit zien?
Tonny van der Mee, Koen Voskuil, Cyril Rosman
De kans dat nabestaanden van de 298 slachtoffers de Russische verdachten in de ogen kunnen kijken, is gering. Rusland heeft tot dusverre iedere verantwoordelijkheid voor het neerschieten van MH17 ontkend en weigert medewerking aan het strafrechtelijk onderzoek van het Joint Investigation Team (JIT). Bovendien heeft Nederland geen uitleveringsverdrag met Rusland en Oekraïne.
Volgens Göran Sluiter, advocaat en hoogleraar Internationaal Strafrecht, moeten slachtoffers er ernstig rekening mee houden dat de verdachten niet komen opdagen bij de rechtbank in Nederland. Het proces zal dan uitdraaien op een zogeheten verstekprocedure, waarbij ze niet aanwezig zijn.
Zo’n eenzijdig proces is geen ideale situatie, vindt Sluiter. ,,Een verstekprocedure is een onding. Er is geen sprake van volwaardige tegenspraak door de verdediging. Een vonnis in zo’n zaak is een soort tussenstand, geen eindstand.’’
Een vonnis in zo'n zaak is een soort tussenstand, geen eindstand
Het is daarnaast nog de vraag of verdachten kunnen en zullen worden bijgestaan door een advocaat. Soms krijgt een ontbrekende verdachte door de rechtbank een advocaat toegewezen. ,,Je moet dan als advocaat een procedure voeren namens een Rus die je nog nooit gezien of gesproken hebt. Ik weet niet of ik daar zelf veel voor zou voelen.’’
Gijzelen
Aan de andere kant is er waarschijnlijk geen andere optie dan een verstekprocedure. ,,Het is misschien niet ideaal, maar het alternatief is dat je wacht tot de verdachten verschijnen. Dan laat je je eigenlijk gijzelen door de Russen, zo lang die niet meewerken. De slotconclusie is dat het mooi is dat er perspectief is op een proces, maar dat het Openbaar Ministerie ook aan verwachtingsmanagement moet doen. Mensen moeten niet meteen denken dat er een volwaardig strafproces gaat plaatsvinden.’’
Het JIT, waarin Nederland, Australië, Maleisië, België en Oekraïne gezamenlijk onderzoek doen, besloot in 2017 al wel dat een eventuele rechtszaak in Nederland zou plaatsvinden volgens Nederlands recht.
De zittingen zullen in het Nederlands worden gevoerd, de Russische verdachten - als ze wél komen opdagen - en buitenlandse advocaten kunnen gebruik maken van een tolk. Eventueel kunnen sommige onderdelen in het Engels worden behandeld.
Het ministerie van Justitie en Veiligheid besloot dat de rechtbank Den Haag de zaak zal behandelen. Omdat het Paleis van Justitie daar te klein is voor zo’n groot proces, is het Justitieel Complex Schiphol in Badhoevedorp aangewezen als locaties voor het MH17-proces.
,,Er zijn veel nabestaanden, er is veel media-aandacht en de belangstelling zal groot zijn’’, zei persrechter Yolande Wijnnobel destijds in een toelichting. ,,De rechtbank in Den Haag kan deze zaak met zo’n grote omvang niet huisvesten. We hebben er de faciliteiten niet voor.’’
Net als in een ‘gewoon’ strafproces geldt voor slachtoffers en nabestaanden wettelijk spreekrecht. Zij mogen tijdens een zitting een verklaring voorlezen, waarin ze onder meer vertellen welke impact de ramp met MH17 op hun leven heeft of welke straf de verdachten in hun ogen verdienen.
Als nabestaanden van alle 298 slachtoffers gebruik willen maken van hun spreekrecht wordt dat een logistieke en tijdrovende mega-operatie. ,,Dat alleen kan weken gaan duren’’, zegt Sander de Lang (SAP Advocaten), een van de letselschadeadvocaten die nabestaanden bijstaat.
Tijdslimiet
Om dat zoveel mogelijk in goede banen te leiden, maken advocaten, Slachtofferhulp Nederland en de Raad voor de Rechtsbijstand afspraken over de invulling van het spreekrecht. Het gaat onder meer over de vraag of er een tijdslimiet wordt gesteld en of nabestaanden in het buitenland via een videoverbinding gebruik kunnen maken van hun spreekrecht of via een opgenomen videoboodschap.
De Lang: ,,Hoe kunnen we het stroomlijnen, zodat het geen chaos wordt. Nabestaanden hebben grote behoefte om hun zegje te doen en te laten weten welke impact het op hun leven heeft. Dat is belangrijk voor de verwerking.’’
Nabestaanden hebben grote behoefte om te laten weten welke impact het op hun leven heeft
Sander de Lang, SAP Advocaten
Vorig jaar zijn nabestaanden al gepolst of ze aanwezig willen zijn bij het proces en of ze gebruik willen maken van het spreekrecht. De Stichting Vliegramp MH17 zei toen dat per slachtoffer maximaal drie familieleden het woord mogen voeren.
In september is er een bijeenkomst voor nabestaanden waarin uitleg wordt gegeven over de rechtszaak. Ook krijgen ze de mogelijkheid om het Justitieel Complex Schiphol alvast te bezoeken.
