Dat schrijft de Inspectie voor het Onderwijs in haar jaarlijkse rapport. De conclusie is opmerkelijk omdat de Tweede Kamer zich juist keert tegen wat het ‘de doorgeslagen toetscultuur’ noemt. Zo werden de rekentoets en de kleutertoets bijvoorbeeld de afgelopen jaren afgeschaft.

De onderwijsinspectie hekelt dat. Zo is de mogelijkheid om ‘de ontwikkeling van het jonge kind te volgen’ verdwenen. Ook is er kritiek op het feit dat basisscholen kunnen kiezen uit vier verschillende eindtoetsen in plaats van ‘één centrale eindtoets aan het einde van het basisonderwijs’.

De Kamer wil in plaats van meer toetsen juist meer ruimte geven aan leraren. Dat is een verkeerde ‘veronderstelling’, stelt de inspectie. Toetsen zijn ‘belangrijke hulpmiddelen’ voor leraren en scholen om de ontwikkeling van leerlingen te kunnen volgen. Op basis van de toetsresultaten kan een leraar kijken welke leerling meer begeleiding nodig heeft, of dat een leerling juist onterecht op een lager niveau wordt ingeschat.

‘De Staat van het Onderwijs’ wordt gezien als het belangrijkste onderwijsrapport van het jaar. Vanwege de coronacrisis zei de onderwijsinspectie eind vorige maand nog tegen deze krant dat het stuk vandaag niet zou worden gepubliceerd. Wel moest dat ‘uiterlijk de derde week van mei’ gebeuren. Ook op de website stond tot gisteren nog te lezen dat de inspectie de bevindingen belangrijk vindt voor het onderwijs, maar dat ze denkt ‘dat de sector momenteel alle energie nodig heeft om de problemen rond het virus het hoofd te bieden’. Uiteindelijk wilde het ministerie van Onderwijs het rapport toch vandaag naar de Kamer sturen.

De inspectie plaatst in haar rapport vraagtekens bij kleine scholen, die vaker onvoldoende of zeer zwak scoren. Vorig jaar zaten op bijna 1200 van de 6700 basisscholen minder dan 100 leerlingen. ,,Die kleine schaal is kwetsbaar”, stelt de inspectie. Kleine scholen hebben extra last van het grote lerarentekort, omdat zij verhoudingsgewijs meer leraren nodig hebben dan scholen met meer dan 200 leerlingen.

Als die kleine scholen worden opgeheven of fuseren met een andere school, leidt dat bijvoorbeeld in Amsterdam en Utrecht ‘tot een grote winst’ in de strijd tegen het lerarentekort. Het tekort – volgens het noodplan dat de Amsterdamse schoolbesturen indienden nu 391 fulltimedocenten – neemt dan in Amsterdam af met ongeveer 37 tot 73 voltijdsbanen. In Utrecht slinkt het tekort met 39 tot 57.

Ook merkt de inspectie net als vorig jaar op dat het lerarentekort een bedreiging vormt voor de onderwijskwaliteit. Omdat het lerarentekort ongelijk is verdeeld en de grote steden veel meer gebukt gaan onder een gebrek aan leraren, kan dat eraan bijdragen dat kinderen geen gelijke kansen krijgen.

De afgelopen jaren werden de verschillen tussen verschillende groepen scholieren ‘nauwelijks kleiner’, hoewel daar wel veel aandacht voor was. De inspectie ziet ook de toekomst somber in. Door toenemende druk op het onderwijs door het lerarentekort, bevolkingskrimp, snelle technologische ontwikkelingen en een snel veranderende arbeidsmarkt worden die verschillen ‘alleen maar scherper’.

Het burgerschapsonderwijs laat ook nog te wensen over. De inspectie klaagt al jaren over grote verschillen in de manier waarop scholen daar aandacht aan besteden. Dit jaar constateert zij dat er soms ‘weinig of geen sprake is van actieve bevordering van basiswaarden van de democratische rechtsstaat’. Scholen voldoen dan wel aan de opdracht om aandacht te besteden aan burgerschap, maar doen dat niet altijd op manier waarbij er ook ‘ruimte is voor mensen die anders leven, denken of geloven’.