Persvrijheid is méér dan een boze burger aan de telefoon

Het lijstje met incidenten waarbij journalisten betrokken zijn, groeit en groeit. De taal op social media verhardt. Het afgelopen Covid19-jaar heeft tegenstellingen in de maatschappij aangewakkerd en argwaan tegenover journalisten vergroot. In de index 2021 van Reporters sans Frontières (RSF) is Nederland voor het vierde jaar op rij gezakt: we staan nu zesde. Als journalist kun je hier nog altijd vrijer en onbedreigder werken dan in de meeste andere landen.

Op de Dag van de Persvrijheid (3 mei) zullen we wederom de verhalen horen van journalisten die in andere landen in de vuurlinie staan, vaak letterlijk. Daar brengt zelfs een artikel als dit een hoofdredacteur al in het gedrang. Wereldwijd zitten meer dan 400 mensen vanwege journalistiek werk vast, dit jaar vielen tien journalistieke doden, in zes verschillende landen.

Alle aanleiding om daar elk jaar op 3 mei goed bij stil te staan, maar laten we de situatie in Nederland niet uitvlakken. Zo’n zesde plaats (achter Noorwegen, Finland, Zweden, Denemarken en Costa Rica) oogt soms net iets te gerieflijk. Waarbij we misschien iets te veel kijken naar alleen boze lezers aan de telefoon, verwensingen op social media en dreiging vanuit criminele hoek.

De persvrijheid behelst méér. Het gaat ook om politici die verbaal media aan schandpalen hangen. Net even te lang naar Donald Trump op FOX News gekeken, blijkbaar. Als Nederlandse politicus kun je niet het uitmuntende onderzoekswerk van RTL Nieuws over de toeslagenaffaire toejuichen én de autocratische Hongaarse president Viktor Orbán bewieroken.

Het gaat in deze discussie óók om verslaggevers die te pas en te onpas worden ‘getapt’ (telefoongesprekken afgeluisterd). Zulke gesprekken met bronnen komen soms linea recta in strafdossiers. Of om herhaaldelijke verzoeken van justitie om beeldmateriaal bij ons te vragen, bijvoorbeeld bij rellen en demonstraties. Die geven we niet; media zijn geen onderdeel van het opsporingsapparaat. Of overheden die openheid belijden maar traag (of helemaal niet) reageren op een WOB-verzoek. Daarmee doe je aanspraak op de Wet Openbaarheid Bestuur om stukken te mogen inzien.

In Utrecht houdt het college van B en W (GroenLinks, D66, CU) nog altijd het verzoek tegen om de notulen van de coalitie-onderhandelingen uit 2018 open te stellen. Hoewel de rechter ons in 2020 op bepaalde vlakken al gelijk heeft gegeven. Hoezo transparantie? Of de Rijksvoorlichtingsdienst die vooraf gerieflijk met de Publieke Omroep wil overleggen wat op 27 april wel en niet op televisie mag worden getoond. Koninklijke regie over journalistiek.

Ook dat heeft allemaal met persvrijheid te maken. In ons eigen land, nummer zes in die grote wereld. Laten we daar op 3 mei ook naar kijken. Niet alleen ‘veilig’ naar Trump, Poetin of Orbán. Of naar de boze burger aan de telefoon.