Het doel is meer mensen die de verzekering tillen aan te pakken zonder de politie extra te  belasten. Die laat volgens het OM nu veel fraudezaken liggen, omdat er te weinig personeel is en andere zaken zoals geweldsdelicten voorrang krijgen. In 2017 werden ruim 28.000 zaken onderzocht door de verzekeraars. Zij ontdekten voor 101 miljoen euro aan fraude, blijkt uit cijfers van het Verbond van Verzekeraars. Het werkelijke fraudebedrag bij schadeverzekeringen ligt naar schatting vier keer zo hoog.

,,Al jaren wordt er veel verzekeringsfraude gepleegd, met name bij ongevallenverzekeringen, maar slechts een bedroevend aantal komt bij de strafrechter’’, zegt officier van justitie Petra Willemse. Het OM hoopt dat meer strafvervolging van fraudeurs ook een afschrikwekkende werking heeft. ,,Uiteindelijk betalen u en ik de schade in de vorm van een hogere verzekeringspremie.’’

Emeritus hoogleraar strafrecht Anton van Kalmthout geeft de proeftuin weinig kans van slagen. ,, En ik hoop eerlijk gezegd ook niet dat het lukt. We proberen bij de politieverhoren al tunnelvisie te voorkomen. Maar tunnelvisie kun je nóg eerder verwachten van een verzekeringsmaatschappij, die belang heeft bij de opsporing en het terugkrijgen van zijn geld.’’ Hij benadrukt dat opsporing alleen mag worden gedaan door de politie en – ‘hoewel zeer ongebruikelijk’ – ook door het OM. ,,Maar zeker niet door een verzekeraar.’’ Verzekeraars mogen volgens hem wel bewijs verzamelen, maar hun mogelijkheden zijn - zoals bij elke andere particulier - beperkt. Zo mogen zij geen gesprekken van verdachten aftappen of afluisteren of dwangmiddelen gebruiken.

Van Kalmthout heeft meer bedenkingen. ,,Krijgen de verdachten wel een eerlijk proces wanneer de benadeelde verzekeraar als detective optreedt?’’ Hij wijst op het zwijgrecht waar verdachten recht op hebben, maar ook op de ambtseed die opstellers van het strafdossier – zoals politieagenten – moeten afleggen. Daarmee wordt gezworen dat men naar eer en geweten en volgens de waarheid zal handelen. Schending van de ambtseed is strafbaar.

Achmea verhoorde de verdachten zonder hen te wijzen op hun zwijgrecht of recht op een advocaat, bleek tijdens de zitting. Een gebruikte tolk voor één van de verdachten van Turkse komaf was niet beëdigd.

Ook Jeroen Soeteman, voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Strafrechtadvocaten, is geen voorstander van de proeftuin. ,,Ik vind het een zorgelijke ontwikkeling dat we de opsporing aan particulieren overlaten, omdat de politie onvoldoende geld en capaciteit heeft. Wat is de volgende stap? Geven we burgers straks twee pistolen per straat, omdat er geen geld is voor surveillance?’’

Als strafrechtadvocaat durft hij zo’n proefproces overigens wel aan, zegt hij. ,,Ik word wel blij van een zaak waar alleen een dossier van een verzekeraar ligt. Zo’n onderzoek is bepaald niet onafhankelijk en weegt qua bewijswaarde veel minder zwaar dan een proces-verbaal van de politie. Als de verdachte blijft ontkennen, wordt het heel lastig te bewijzen dat hij de fraude echt heeft gepleegd.’’

Beide proefprocessen werden deze week aangehouden door de Rotterdamse rechter. Die wil bij voortgang van de zitting eerst een heldere uitleg van het OM waarom ze denkt dat vervolging van verdachten mogelijk is zónder politieonderzoek. Aanklager Willemse wil deze juridische discussie voeren met de advocaat van de verdachten, die deze week niet aanwezig was. Zijn verweer is volgens haar nodig om de rechter beter te kunnen laten bepalen waar precies de grens ligt bij het opstellen van een strafdossier door een private partij.

Tijdens het eerste proefproces sprak Willemse al voorzichtig uit dat beperkte inzet van de politie misschien nodig zal blijven. ,,Verhoor van de verdachten zou bijvoorbeeld een politietaak kunnen blijven’’, zei ze na afloop. Ook benadrukt ze dat de strafdossiers door deskundige fraudecoördinatoren worden opgesteld. ,,Vaak zijn dit oud-politiemensen.’’

Volgens het Verbond van Verzekeraars betaalt elk gezin in Nederland jaarlijks tientallen euro’s premie teveel door verzekeringsfraude. Het vaakst wordt gefraudeerd met de motorrijtuigenverzekering, gevolgd door brand (opstal- en inboedelpolissen) en aansprakelijkheid.

Wanneer een verzekeraar een oplichter heeft ontmanteld kan hij verschillende dingen doen: het schadebedrag terughalen, de verzekering opzeggen, de fraudeur op een waarschuwingslijst zetten voor andere verzekeraars en aangifte doen bij de politie. Ook kan de verzekeraar sinds de zomer van 2016 een boete van 532 euro opleggen. In het eerste anderhalve jaar leverde dit een half miljoen euro op.

Volgens woordvoerder Oscar van Elferen zijn de verzekeraars niet gespitst op de extra zonnebril die op de reisverzekering wordt verhaald – ‘ook kwalijk’. Het gaat vooral om de vervolging van de zware jongens, die nu vanwege gebrek aan politiecapaciteit niet worden vervolgd.

Oplichters worden steeds geraffineerder. Zo claimden zeker tien studenten in 2016 tienduizenden euro’s. Ze liepen zogenaamd studievertraging op na een scooterongeluk en lieten docenten valse verklaringen ondertekenen.

De verzekeraars zien elk jaar extreem zware vormen van fraude voorbij komen. Een bekend voorbeeld is de veroordeling van Ada S. in 2014. De vrouw vermoordde haar tweede echtgenoot en streek na zijn dood 250 duizend euro op. Wat bleek: ze had de handtekening van zijn levensverzekering vervalst. S. werd aanvankelijk ook verdacht van de moord op haar eerste man, maar hiervoor werd te weinig bewijs gevonden. Met deze man sloot ze samen een levensverzekering af. Dat leverde haar drie ton op.