Forensisch medewerkers doen onderzoek bij een bestelbusje op een parkeerplaats waar een persoon is doodgeschoten. © ANP

Recherche op dood spoor? De moorddatabase lost het op

Twee oud-politiemensen bouwen een moorddatabase waarmee de recherche razendsnel honderden mogelijke scenario’s bij een moord kan nagaan. De computer geeft straks antwoord op dé vraag: wie heeft het gedaan? Ook in de zaak van Anne Faber kan de database extra duidelijkheid scheppen.

Peter Winterman 14-10-17, 03:00

Het Nederlandse bedrijf Pandora Intelligence bouwt samen met Saxion Hogeschool aan de landelijke moorddatabase. Hierin wordt informatie over oude moordzaken verzameld. Met die data kunnen patronen worden ontdekt die kunnen helpen om nieuwe moorden en cold cases op te lossen.

,,Dit is een langgekoesterde wens van politiemensen en rechercheurs”, zegt Jaap Knotter, lector Advanced Forensic Technology aan Saxion Hogeschool. Hij werkte zelf twintig jaar bij de politie. ,,Rechercheurs moeten het nu nog hebben van hun eigen kennis en ervaring. Met deze database automatiseren we een deel van het denkwerk.”

Verkeerde dader

Probleem bij moord is dat al snel honderden scenario’s ontstaan, die moeten worden nagegaan
Peter de Kock, directeur van Pandora Intelligence

Sinds 2005 is de recherche min of meer verplicht meerdere hypotheses en scenario’s op te stellen om tunnelvisie in moordzaken te voorkomen. Aanleiding was de Schiedammer Parkmoord, waarin de verkeerde 'dader' achter de tralies belandde. De commissie-Posthumus oordeelde dat sprake was van tunnelvisie: de politie staarde zich blind op één verdachte.

,,Probleem is dat bij een moordzaak al snel honderden mogelijke scenario’s ontstaan, die allemaal moeten worden nagegaan”, zegt Peter de Kock, directeur van Pandora Intelligence en een van de bedenkers van de moorddatabase. ,,Dat is niet te doen met de beperkte mankracht van de politie. Die moet dus keuzes maken, vaak gebaseerd op ervaring en gut feeling.”

Stuk slimmer

Dat gaat een stuk slimmer met de moorddatabase. Het is straks mogelijk om gegevens over een moord in te voeren – zoals het moordwapen, de plek waar de moord is gepleegd en de modus operandi – waarna de database ophoest wat er mogelijk kan zijn gebeurd. ,,In totaal telt elk verhaal – en dus ook elke moordzaak – twaalf elementen, die altijd terugkomen”, zegt De Kock, tot begin dit jaar hoofd Afgeschermde Operaties bij de Nationale Politie.

,,Die elementen – zoals dader, slachtoffer, motief en context – hangen met elkaar samen. Het feit dat Theo van Gogh werd vermoord met een zogenaamd Kukri-kapmes, zegt iets over de achtergrond van de dader. Stel dat je niet zou weten wie de moordenaar van Van Gogh is, dan zou je via de database kunnen uitvinden wanneer en waarom moordenaars eerder zo’n mes hebben gebruikt, en wat daarbij een mogelijk scenario is.”

Alternatief scenario

Het collectieve geheugen van de politie niet verder gaat dan vijf jaar. Dat is zonde
Peter de Kock, directeur van Pandora Intelligence

Het systeem kan ook van nut zijn in de zaak van Anne Faber. ,,Er zit nu een verdachte vast. Stel dat hij niet wil zeggen wat er precies is gebeurd, dan kan het helpen om alternatieve scenario’s voor te houden. Wat is er waarschijnlijk gebeurd? Die scenario’s genereert de moorddatabase.”

De database wordt in eerste instantie gevuld met Nederlandse moorden. ,,Die kunnen we later eventueel aanvullen met internationale moorden”, zegt De Kock. ,,Het grote voordeel is dat we geen privacygevoelige informatie aan de database toevoegen, zodat ook wetenschappers en buitenstaanders er gebruik van kunnen maken.”

Dossiers vernietigen

Nu is het nog zo dat de politie vijf jaar na afsluiting van een moordzaak de dossiers moet vernietigen, vanwege privacywetgeving. ,,Dat betekent dat het collectieve geheugen van de politie niet verder gaat dan vijf jaar. Dat is zonde. In de moorddatabase zetten we geen namen van slachtoffers en daders, maar wel informatie over het moordwapen, context, motief en symboliek. Dat is de informatie die nodig is om moordzaken te kunnen duiden.”

De Kock en Knotter voeren nu verkennende gesprekken met de Nationale Politie over het delen van informatie uit politiedossiers. ,,Ik merk dat het enthousiasme groot is”, zegt Knotter. Verschillende coldcaseteams willen informatie aanleveren voor de database.

Cold cases

We kunnen cold cases toevoegen en scenario’s laten berekenen die niet eerder werden onderzocht
Peter de Kock, directeur van Pandora Intelligence

,,We kunnen de gegevens van cold cases toevoegen en de database scenario’s laten berekenen die niet eerder werden onderzocht”, zegt De Kock. ,,Hier kunnen rechercheurs mee aan de slag, zodat misschien alsnog de dader kan worden gevonden.”

De moorddatabase is gebaseerd op de internationaal geroemde terrorismedatabase die De Kock eerder ontwikkelde en waar hij in 2014 op promoveerde. ,,In die database staan inmiddels gegevens over 200.000 aanslagen. Veiligheidsdiensten en bedrijven over heel de wereld maken er gebruik van. Het biedt ze aannemelijke scenario’s over waar en wanneer een aanslag zou kunnen worden gepleegd.”

Creatieve data

Net als in de terrorismedatabase wil De Kock in de moorddatabase fictieve zaken laten toevoegen, zoals moordzaken uit Baantjer en Agatha Christie. ,,Dat klinkt gek, maar is het niet”, zegt de oud-politieman, die voor zijn politiecarrière film- en documentairemaker was. ,,Creatieve data zijn ontzettend belangrijk. In films en boeken is al veel beschreven en bedacht. Bij de terrorismedatabase zijn we erachter gekomen dat terroristen zich soms door verzonnen verhalen laten inspireren. In een Agatha Christie-boek wordt een moord van a tot z beschreven, inclusief modus operandi en valse aanwijzingen. Als de politie vastloopt in een échte moordzaak, zou de data van fictieve moordzaken kunnen helpen om een ontbrekend puzzelstukje op te sporen.”

Voorlopig gaan studenten van Saxion aan de slag met het vullen van de moorddatabase. ,,Daarbij baseren ze zich nu op open bronnen, zoals rechtbankverslagen”, vertelt Knotter. ,,We hopen dat we op korte termijn informatie uit politiedossiers kunnen toevoegen. Hoe meer data, hoe groter de kans dat de computer kan helpen een moord op te lossen.”