Rechters: ‘Uiterst pijnlijk dat wij ouders in toeslagenaffaire in de kou lieten staan’

Volgens Naves hadden de rechters gezien de wet wel gelijk, maar ‘we hadden misschien activistischer moeten zijn’. In de schaarse gevallen waarin de ouders wél in het gelijk werden gesteld, haalden gedupeerden in hoger beroep in bijna alle gevallen alsnog bakzeil. Bestuurs­rech­ters wilden ouders niet blij maken met een dooie mus. ,,Maar we hadden misschien activistischer, eigenwijzer moeten zijn, om een signaal af te geven richting de hogerberoepsrechter,” aldus Naves.

De toeslagenaffaire gaat over tienduizenden mensen die ten onrechte hun kinderopvangtoeslag verloren en daardoor duizenden euro’s misliepen of moesten terugbetalen, nadat ze te snel en meestal onterecht als fraudeurs werden gezien.

De voorzitter van de Raad voor de Rechtspraak stelt, zoals uit het rapport blijkt, dat rechters zich in veel zaken lange tijd lieten leiden door het standpunt van de Raad van State, wat nadelig was voor gedupeerden in de affaire. De meeste rechters voegden zich naar de strenge interpretatie van de toeslagenregels, bepleit door de Raad van State. Die kwam neer op een ‘alles-of-nietsuitleg’, waardoor burgers bij kleine gemaakte foutjes al gauw geconfronteerd werden met een volledige terugvordering van de toeslag.

Naves noemde het ‘uiterst pijnlijk’ dat de rechtspraak burgers in de kou heeft laten staan. Hoewel het rapport - dat ook als doel heeft het vertrouwen in de rechtspraak weer wat te herstellen - niet rept over excuses, ‘mag het zo wel gelezen worden’. Naves: ,,Voor de slachtoffers van de toeslagenaffaire bestond de rechtsstaat de facto niet. Dus is het antwoord op de vraag of excuses op zijn plaats zijn: ja.” 

Rechter Jan Catsburg, de voorzitter van de commissie die het onderzoek deed, riep op tot een ruimhartigere financiële vergoeding voor het inschakelen van een advocaat. Veel ouders stonden zonder advocaat bij de bestuursrechter. ,,Terwijl juist advocaten een creatieve juridische bijdrage kunnen leveren die rechters op andere gedachten kunnen brengen.”

De Parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag riep rechters vorig jaar op bij zichzelf te rade te gaan. Zij hadden jarenlang steevast de kant van de Belastingdienst gekozen in de toeslagenaffaire. Daarmee leverden de rechters ‘een wezenlijke bijdrage aan het in stand houden van de spijkerharde uitvoering van de regelgeving van de kinderopvangtoeslag’. Ruim 35.000 ouders raakten daardoor ernstig in de problemen of zelfs financieel aan de grond.

Een commissie van bestuursrechters en juridische experts onder leiding van rechter Jan Catsburg (rechtbank Midden-Nederland) heeft afgelopen halfjaar gehoor gegeven aan de oproep. Deze Werkgroep Reflectie Toeslagenaffaire Rechtbanken heeft alle 16.753 kinderopvangtoeslagenzaken doorgelicht die tussen 2010 en 2019 bij bestuursrechters in Nederland binnenkwamen.

Uit het rapport dat daaruit voortkwam en na publicatie op deze site een week eerder dan gepland werd gepubliceerd, concluderen de bestuursrechters dat zij veel vaker de kant van gewone burgers hadden moeten kiezen.

Demissionair minister Sander Dekker van Rechtsbescherming vindt het een goede zaak dat de rechtspraak ‘in de spiegel’ heeft gekeken over de gemaakte fouten in de toeslagenaffaire. Volgens Dekker moeten regering, parlement en uitvoeringsorganisaties allemaal stappen zetten om herhaling te voorkomen.

,,We hebben met z’n allen moeten constateren dat heel veel mensen zijn vermorzeld, platgewalst, door de organisaties binnen onze rechtstaat. De Belastingdienst in het bijzonder.” Een ‘simpele oplossing’ is er niet, aldus Dekker. ,,Er is actie op alle fronten nodig. Wetgeving moet niet meer helemaal worden ‘dichtgetimmerd’. In de strijd tegen fraude zijn wetten gemaakt die eigenlijk geen ruimte laten om rekening te houden met specifieke gevallen waarmee mensen te maken kunnen hebben.”

Ook de Raad van State komt nog met een onderzoek naar het eigen functioneren tijdens de toeslagenaffaire.

Bekijk onze nieuwsvideo’s in onderstaande playlist: