Schrijven met de hand wordt cultureel erfgoed

Het nieuws dat het handschrift wordt bijgeschreven op de Inventaris Immaterieel Erfgoed Nederland werd gisteravond jubelend ontvangen door het Platform Handschriftontwikkeling. Ze zetten zich al ruim drie jaar in om het handschrift op de erfgoedlijst te krijgen, maar tot gisteren zonder resultaat. ,,We voelen ons door de beslissing heel erg gesteund om schrijven met de hand levend te houden, want je ziet het zienderogen verdwijnen”, vertelt Dick Schermer van het Platform Handschriftontwikkeling. 

,,De technologie trekt aan alle kanten aan het handschrift. Op scholen wordt steeds minder en minder geschreven, en de kwaliteit van het schrijven gaat daarmee hard achteruit”, vertelt Dick Schermer. 

Hij heeft gelijk, blijkt uit diverse studies. Onderzoekster en leerkracht Eline Seinhorst concludeerde bijvoorbeeld in 2018 nog dat zowel vierdejaars Pabostudenten, leerkrachten in het basisonderwijs, opleiders én onderwijsexperts vinden dat er meer aandacht moet worden besteed aan schrijfonderwijs op de lerarenopleidingen, en daarmee indirect in het onderwijs. 

Volgens het Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland (KIEN), dat over ons immateriële erfgoed gaat, is de bijschrijving géén erkenning. ,,Het is meer een onderkenning dat het zorg behoeft en dat een gemeenschap zich daarvoor wil inzetten.”

Er is dan ook geen subsidie aan verbonden, om bijvoorbeeld het schrijven met de hand op scholen te stimuleren. Dit is iets waar het Platform zich met giften wel voor inzet. Ze hebben daar ook een bijbehorend plan voor geschreven, wat door het KIEN is gehonoreerd. Daarnaast staan ze onder meer op onderwijsbeurzen en bieden ze lespakketten en programma's aan om schrijven op school te verbeteren. 

Maar hoe komt het KIEN opeens tot de beslissing om het handschrift cultureel erfgoed te maken? Iedereen schrijft toch nog steeds, en kinderen leren toch ook nog schrijven? ,,Wij zien dat het schrijven met de hand een andere plek krijgt in de samenleving. Het dreigt minder aanwezig te zijn, en daarmee te verdwijnen. Wij, de huidige generatie, vinden het schrijven met de hand nog heel vanzelfsprekend, maar we willen ook dat dat in de toekomst zo blijft. Het schrijven met de hand moet levensvatbaar blijven. We willen het overdragen aan volgende generaties. Onder meer díe eigenschap maakt het handschrift erfgoed. Daarnaast willen we dat het handschrift een plek in het onderwijs houdt”, vertelt Maaike van Dam van KIEN.

Ons handschrift wordt dus vanaf nu Nederlands immaterieel erfgoed. Maar schrijven wij dan anders dan bijvoorbeeld Duitsers, Engelsen of Amerikanen? ,,Nee”, zegt forensisch schriftonderzoeker Peter Zevenbergen. ,,Natúúrlijk niet. Er is echt niks bijzonders aan het Nederlandse handschrift. Wij schrijven letters en cijfers op precies dezelfde manier als Polen, Duitsers of Engelsen dat doen. Natuurlijk zijn er verschillen, maar die zijn er in Nederland onderling ook. Ieder mens genereert namelijk een uniek schrift.” 

Zevenbergen ziet wel dat handschriften soms erg op elkaar lijken. ,,Vooral bij jonge tienermeisjes. Die handschriften lijken soms zo erg op elkaar dat je ze nauwelijks uit elkaar kunt houden. Je ziet dat ze elkaars handschrift proberen te imiteren, alsof ze allemaal net zo willen schrijven als het populairste meisje van de klas.”

Zevenbergen bestudeert al ruim vijftig jaar handschriften. Hij deed dit jarenlang als expert voor het Nederlands Forensisch Instituut. Hij ziet dat het handschrift in Nederland steeds meer 'gekriebel en gekrabbel’ wordt. ,,Vroeger maakte men prachtige handtekeningen, dat is nu al lang niet meer zo.” Dat het handschrift nu cultureel erfgoed wordt, vindt hij niet zo bijzonder. ,,Het is wel goed dat erkend wordt dat er meer zorg en aandacht moet komen voor het handschrift. Als dat gebeurt, ja dan krijg ik daar wel een warm gevoel bij.”

,,Daarnaast moeten we niet vergeten dat goed kunnen schrijven véél meer met zich meebrengt dan communicatie”, vervolgt hij. ,,Schrijven is een kunst die je moet onderhouden, die je moet koesteren. Maar het is ook goed voor de fijne motoriek. Als je niet kan schrijven, dan heb je ook moeite met het hanteren van een kleine schroef en schroevendraaier.”