Een kamer van een oudere in een verzorgingstehuis. © ANP XTRA

Sterfte onder bewoners verpleeghuizen en instellingen bijna verdubbeld

De sterfte onder bewoners van verpleeg- en verzorgingshuizen, instellingen voor geestelijke gezondheidszorg en gehandicapten, gevangenissen en asielzoekerscentra is bijna verdubbeld. In instellingen was in week 14 (30 maart tot en met 5 april) de sterfte bijna twee keer hoger dan in een gemiddelde week in de eerste tien weken van 2020. Dat melden het CBS en het RIVM op basis van de voorlopige sterftecijfers per week.

Chris Klomp, Hanneke van Houwelingen & Tonny van der Mee 16-04-20, 09:32 Laatste update: 16-04-20, 15:44

In 2020 overleden er tot en met week 10 (tot en met 8 maart) gemiddeld 797 mensen per week in instellingen. In week 14 is dat cijfer opgelopen naar 1485. Bij particuliere huishoudens steeg het aantal overledenen van gemiddeld 2336 per week in de eerste tien weken van 2020 naar 3552 in week 14.

De schattingen zijn gebaseerd op het aantal overlijdensberichten dat het CBS tot nu toe ontvangen heeft voor week 14 in combinatie met verzamelde gegevens over bewoners van de zogenaamde institutionele huishoudens (mensen die in een instelling wonen).

Dramatisch

Dit zijn dramatische cijfers waar we al bang voor waren
Manon Vanderkaa, Seniorenbond KBO-PCOB

Manon Vanderkaa, directeur van seniorenbond KBO-PCOB. ,,Dit zijn dramatische cijfers waar we al bang voor waren. Het maakt duidelijk dat er een onzichtbare ramp gaande is in de verpleeghuizen. We moeten ons realiseren dat het om kwetsbare mensen gaat, die in de laatste fase van hun leven zijn. Maar voor een belangrijk deel heeft deze stille crisis ook te maken met een gebrek aan beschermingsmaterialen. Veel zorgmedewerkers zijn besmet geraakt. Dat is vreselijk voor hen, maar heeft ook consequenties gehad voor de bewoners. Het is ook vreselijk voor de families die niet naar binnen kunnen in de verpleeghuizen en zich afvragen of het virus ook hun familielid gaat treffen. Dat geeft een enorm machteloos gevoel.”

Volgens VanderKaa moet nu ‘alles op alles’ gezet worden om medewerkers uit te rusten met beschermingsmiddelen en te zorgen dat zij goed getest worden. De discussie of de overheid te laat heeft ingegrepen in de verpleeghuizen wil ze niet voeren. ,,We hebben in Nederland veel grootschalige verpleeghuizen. Daar kan het moeilijk zijn om het virus te bedwingen. We vechten tegen een onzichtbare vijand. Het belangrijkste is nu om het drama niet door te laten gaan.”

De seniorenbond vreest dat de crisis nog vele maanden zal duren en stelt voor om één mantelzorger per bewoner toe te laten in de verpleeghuizen, gekleed in volledig beschermingsmateriaal. ,,Er is een grote groep bewoners die hun familie enorm mist, daar onrustig van wordt en hierdoor soms een extra belasting voor het personeel vormt. Betrek de mantelzorgers weer bij de zorg, zoals we gewend waren. Dat is voor alle betrokkenen beter, zeker als de crisis nog lang gaat duren.”

Lijden

Voor Actiz, brancheorganisatie van verpleeg- en verzorgingshuizen, komen de CBS-cijfers niet als een verrassing. ,,Het is niet fijn’’, zegt bestuurder Conny Helder. ,,De meeste mensen die overlijden aan het coronavirus zijn gemiddeld tussen de 80 en 85 jaar. Dat is net de populatie in onze huizen.’’

Helder wijst erop dat mensen in verpleeghuizen ook ‘onderliggend lijden’, ofwel andere aandoeningen hebben. ,,Het sterftecijfer ligt al veel hoger dan bij de normale populatie. Als ze dan ook nog met het virus in aanraking komen, worden ze sneller ziek. Het aantal sterfgevallen zal de komende periode ongetwijfeld toenemen. We zitten in een complexe situatie.’’

Actiz zegt dat de voorraad beschermingsmiddelen in verpleeghuizen ‘krap’ is. Helder: ,,Gelukkig kunnen we medewerkers gerichter en meer testen. Maar de druk op het personeel is groot. Het ziekteverzuim stijgt en ook het aantal positieve testen onder medewerkers zal oplopen.’’

Actiz vindt het lastig om te zeggen of de maatregelen in verpleeghuizen te laat waren. ,,De preventieve sluiting was een zware maatregel’’, zegt Helder. ,,Maar we moeten ook medewerkers toelaten en krijgen crisisopnames die niet uit te stellen zijn. Die bewoners worden in een quarantainesituatie opgenomen. Wat als ze dwaalgedrag vertonen, psychogeriatrische aandoeningen of gedragsstoornissen hebben? We krijgen het nooit potdicht.’’

Perspectief

ANBO-directeur Liane den Haan noemt de vele corona-sterfgevallen ‘verschrikkelijk’ maar wil de cbs-cijfers graag ‘in perspectief plaatsen’. ,,Veel mensen hebben de neiging om nu te roepen: wat is er toch mis gegaan in de verpleeghuizen? Maar ze doen het heel goed in de verpleeghuizen.”

Den Haan vergelijkt de sterftetoename in de verpleeghuizen (twee keer zo hoog in week 14) met die in particuliere huishoudens (1,5 keer zo hoog). ,,In verpleeghuizen wonen mensen die ernstig ziek zijn en gemiddeld nog 10 maanden tot een jaar te leven hebben. Dat is een groot verschil met particuliere huishoudens waar meer gezonde mensen leven. Als je de sterftecijfers tegen elkaar afzet, verdienen verpleeghuizen alle lof. Vlak na de uitbraak van corona hebben verpleeghuizen direct hun protocollen aangescherpt, zoals ze dat ook doen bij griep en het norovirus, maar je kunt het virus onmogelijk overal buiten de deur houden. Het gaat om heel kwetsbare mensen, die in een groot familiehuis wonen, waar ze voortdurend contact hebben met elkaar.”

De ANBO-directeur benadrukt dat de zorgmedewerkers werken onder heel zware omstandigheden. ,,Denk aan het personeelstekort, maar ook aan de bewoners met dementie die niet begrijpen waarom hun familie voor het raam staat te zwaaien. Ook de druk vanuit families, die verdrietig zijn dat ze niet naar binnen mogen, is erg zwaar voor het personeel. Geef het personeel complimenten, in plaats van kritiek.”

Vicieuze cirkel

De CBS-cijfers verbazen vakbond FNV en de beroepsvereniging van verpleegkundigen en verzorgenden (V&VN) niet. ,,We zitten in een vicieuze cirkel’’, zegt FNV-bestuurder Cor de Beurs. ,,De overheid heeft gegokt door alle verpleeghuizen dicht te doen en tijd te kopen tot er voldoende beschermingsmiddelen zouden zijn. Toch is het virus binnengekomen in huizen waar de meest kwetsbare mensen wonen. Er komen nu meer beschermingsmiddelen en testen, maar het is te weinig en te laat.’’

Gerton Heyne, voorzitter van V&VN, zegt dat de situatie in verpleeghuizen te lang ‘onder de radar’ is gebleven. ,,Veel aandacht ging uit naar ziekenhuizen en ic’s, begrijpelijk, maar verpleeghuizen bleven onder de radar. We hebben de afgelopen weken aandacht gevraagd voor het tekort aan beschermingsmiddelen en we hebben gewaarschuwd dat dit zou kunnen gebeuren als zaken niet op orde zijn. Er is nog steeds een tekort en de logistiek om medewerkers te testen, is stroperig.’’

Vooral in het zuiden worden instellingen zwaar getroffen. In week 14 overleden er in Noord-Brabant 324 bewoners van instellingen. In Limburg waren dat er 158. In Noord-Brabant is dat bijna 3 keer zoveel als in een gemiddelde week in de eerste tien weken in 2020, in Limburg 2,5 keer zoveel. In Noord-Nederland was de sterfte in instellingen niet of nauwelijks verhoogd.

Getest

Al eerder werd duidelijk dat het aantal ouderen dat in verpleeghuizen overlijdt aan corona, hoger ligt dan valt af te lezen uit RIVM-cijfers. Dat komt omdat het RIVM alleen mensen meetelt die positief zijn getest op het virus. Van de Nederlandse verpleeghuisbewoners zijn er ruim 5300 besmet met het coronavirus. Dat schreef NRC gisteren op basis van een update van twee elektronische patiëntendossiersystemen die verpleeghuizen gebruiken: ‘Ysis’ en ‘Ons’. In totaal wonen zo’n 120.000 mensen in Nederland in een verzorgings- of verpleeghuis.

Deze week werd ook al bekend dat minimaal 8000 zorgmedewerkers besmet zijn (geweest) met het coronavirus, Vakbonden zijn bezorgd en eisen meer bescherming.