Waar Nederland, Frankrijk, Engeland en Duitsland proberen iedereen probeert te vervolgen die terugkeert uit IS-gebied in Syrië en Irak, laten andere Europese landen het afweten. Dat blijkt uit een rondgang die CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt maakt voor de Raad van Europa.

Zo heeft Finland becijferd dat zo’n 80 mensen richting IS-gebied zijn afgereisd. Twintig van hen zijn teruggekeerd, maar er is niets bekend van rechtszaken tegen hen. Ook in Zweden had vervolging tot voor kort nauwelijks prioriteit. Zowel de regering als oppositiepartijen concludeerden onlangs dat de aanpak lang te soft was. Zo kregen sommige IS-terugkeerders een nieuwe identiteit, gratis woonruimte en rijlessen om te kunnen integreren, maar verdwenen vervolgens uit beeld bij de overheid. Waar de meeste West-Europese landen exacte cijfers kunnen overleggen, hebben sommige Oost-Europese landen nauwelijks zicht op Syriëgangers. Polen bijvoorbeeld houdt geen statistieken bij, net als Hongarije.

CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt vroeg Europese regeringen hoe zij terugkeerders vervolgen. Voor de Raad van Europa maakt hij nu een vergelijking tussen twintig landen. Hij noemt de verschillen zorgwekkend: ,,Meerdere Europese landen hebben nog geen enkele Syriëganger vervolgd.” Volgens Omtzigt hebben landen de plicht om terreurdaden van IS te vervolgen, zeker sinds de VN en Raad van Europa stellen dat IS zich schuldig maakt aan volkerenmoord.

Terugkeerders uit het kalifaat van IS vormen een steeds grotere dreiging. Kwamen in 2015 nog vooral spijtoptanten terug, voor wie het gewelddadige regime van IS te ver ging, nu gaat het om doorgewinterde strijders met extremer gedachtegoed. De AIVD vreest dat de terugkeerders van nu sneller geneigd zijn een aanslag te plegen.

De veiligheid in Nederland hangt mede af van het beleid in andere EU-landen, zegt Omtzigt: ,,Met de open binnengrenzen van Europa is het noodzakelijk de dreiging van terugkeerders gezamenlijk en hard aan te pakken. Dit is een gevaar voor ons allemaal.”

Foto ter illustratie. 

De AIVD waarschuwde onlangs voor de gevaren van moslimextremisme en open binnengrenzen. ,,Een IS-terugkeerder in Duitsland kan in Nederland een aanslag plegen”, zei plaatsvervangend directeur-generaal Marja Horstman afgelopen maand in een hoorzitting in de Tweede Kamer. ,,Dat betekent dat we terugkeerders internationaal moeten beschouwen en niet alleen vanuit Nederlands perspectief.”

Sinds 2011 hebben meer dan 42.000 mensen uit 120 landen zich aangesloten bij IS. Daarvan komen er naar schatting zo’n 5.000 uit Europa. De meeste vertrokken in 2015 richting Syrië en Irak. Nu IS terrein aan het verliezen is, verwachten veiligheidsdiensten dat het aantal terugkeerders oploopt.

Het veroordelen van terugkeerders is niet eenvoudig. Het is moeilijk te bewijzen dat Syriëgangers zich schuldig hebben gemaakt aan terreurdaden. Dat blijkt ook in Nederland. Van de circa 50 terugkeerders uit Syrië en Irak zijn er slechts 4 daadwerkelijk veroordeeld.

Berechting van extremistische terugkeerders is slechts één methode, zegt Merel Molenkamp van RadarAdvies. Ze is een van de auteurs van een lijvig handboek van het Radicalisation Awareness Network over de omgang met terugkerende terroristen en hun gezinnen. ,,Veroordelen en opsluiten alleen is geen oplossing. Ook daarbuiten moet je ze volgen. In preventieve zin, maar ook om ze psychische ondersteuning te geven. ”