Onderzoekers van Unicef analyseerden de leesvaardigheid van kinderen in groep 6 en op 15-jarige leeftijd in 41 landen. Ook onderzochten ze welke invloed de financiële situatie thuis heeft op de leerprestaties. Terwijl de verschillen tussen de Nederlandse leerlingen op de basisschool nog het kleinst zijn, groeien die rap naarmate ze ouder worden en naar de middelbare school gaan. Als de scholieren 15 jaar zijn, zijn hun prestaties zo uiteenlopend dat Nederland naar een 26ste plek zakt.

De Onderwijsinspectie constateerde eerder al dat kinderen met laagopgeleide ouders minder kansen hebben dan kinderen met hoogopgeleide ouders. Unicef constateert dat die ongelijkheid in Nederland groter is dan in veel andere landen. ,,Onder meer omdat leerlingen hier al jong voor een bepaald type onderwijs moeten kiezen, ontstaan grote niveauverschillen", reageert woordvoerder Laura Westendorp. In andere landen zijn vaak minder onderwijstypes, waardoor kinderen meer ruimte hebben om zich op hun eigen niveau te ontwikkelen, stelt Unicef. Westendorp: ,,Bovendien is het voor leerlingen niet makkelijk om van schooltype te wisselen."

Onderwijsonderzoeker Eddie Denessen van de Radboud Universiteit constateert dat verschillen automatisch ontstaan als 'je kinderen in hokjes zet', zoals op middelbare scholen gebeurt. ,,We zijn wereldkampioen differentiëren. In andere landen blijven leerlingen langer bij elkaar op een soort middenschool. Dan heb je minder verschillen, maar het nadeel daarvan is dat er minder aandacht is voor bijvoorbeeld kinderen die hoog presteren."

Volgens het ministerie van Onderwijs slaat Unicef 'de plank mis'. ,,Kansengelijkheid gaat over verschillende prestaties van leerlingen gerelateerd aan het inkomen en de opleiding van de ouder. Nederland doet het wat dát betreft internationaal gezien juist goed", zegt een woordvoerder. Hij wijst op eerdere internationale onderzoeken.

Toch herkent sectororganisatie VO-raad de kritiek in het rapport. Scholen zien dat ouders met een gevulde portemonnee vaker bijles regelen als hun kinderen onderuit dreigen te gaan. Ook zien de middelbare scholen grotere segregatie ontstaan, doordat er meer keuze is voor ouders en leerlingen. Door die ontwikkelingen ontstaan grotere verschillen tussen leerlingen.