Volendam, zaterdagnacht. In een rustige woonwijk op een steenworp afstand van de Dijk blokkeert een tiental fietsen de stoep. In een van de jaren 50-woningen brandt licht, door het raam is te zien hoe een groep jongens de leren banken bemant. Op de salontafel voor hen staat een indrukwekkende drankvoorraad: flessen wodka, Jägermeister en een paar colaflessen om de sterke drank aan te lengen. Er wordt gepraat, gelachen en vooral gedronken.

Buiten klinkt zachtjes de bas van de Spotifylijst. 'Zitjes', zoals de huisfeestjes met veelal minderjarige jongeren zonder ouderlijk toezicht 'in het Volendamse' heten, zijn Vincent Tuijp al jaren een doorn in het oog. Deze nacht verloopt het rustig, maar volgens de wethouder uit Edam- Volendam lopen ze dikwijls uit de hand. Woningen worden uitgeleefd en jongeren moeten soms zelfs met de ambulance worden afgevoerd. ,,Iedereen hier kent wel iemand die problemen heeft met alcohol of drugs", meent Tuijp. Vanuit de samenleving en huisartsen klonk de roep om iets te doen. Tegelijkertijd kwam het nieuws over een baanbrekende methode uit IJsland. In het Scandinavische land is het aantal jongeren dat maandelijks dronken was, tussen 1998 en 2016 teruggebracht van 42 naar 5 procent. Niet door straffen uit te delen, maar door tieners bezig te houden met gratis alternatieve activiteiten, ouders te stimuleren om tijd met hun kind door te brengen, de alcoholleeftijd te verhogen naar 20 jaar.

Dertig gemeenten meldden zich vorig jaar aan voor een informatiebijeenkomst over de IJslandse methode van het Trimbos Instituut. Met Urk, Hardenberg, Súdwest-Fryslân, Kempen, Amersfoort en Texel wordt een pilot gestart. Edam-Volendam wilde er niet op wachten en ontwikkelde in samenwerking met de Universiteit Utrecht een eigen programma: Lef.

Donderdag stemt de gemeenteraad naar alle waarschijnlijkheid in met het plan van aanpak, dat vanaf januari 2019 ingevoerd moet worden. Met de slogan: 'Het is niet wat de gemeente voor u kan doen, maar het is wat u kunt betekenen voor uw gemeenschap', vraagt de politiek de bewoners om zelf in actie te komen. Want er is volgens Tuijp een cultuuromslag nodig.

Sociaal wetenschapper Ina Koning van de Universiteit Utrecht bracht in kaart hoe groot het probleem is en wat de oplossing zou kunnen zijn. Wat haar vooral opviel was de jonge leeftijd waarop tieners in de gemeente beginnen met drinken. Van de 14-jarigen in Edam-Volendam drinkt 42,8 procent maandelijks, landelijk is dat 23,7 procent. Volgens Koning voorspelt een jongere startleeftijd dat tieners uiteindelijk meer gaan drinken. Dat verhoogt het risico op verslaving en de gevoeligheid voor gebruik van andere middelen.

Het tienerdrinken in Edam en Volendam gebeurt vaak op de zitjes, zowel thuis als in bedrijfspanden. Maar een zitje mag dan iets typisch Edam-Volendams zijn, de problematiek is dat volgens de onderzoeker niet. ,,Het heeft te maken met plattelands- cultuur, in Noord-Holland heb je bijvoorbeeld ook drankketen.”

Volgens de jeugdmonitor drinken in de regio inderdaad twee keer zoveel tieners als in de steden. De 'hotspots' bevinden zich in West-Friesland, Oost-Brabant, Twente en het Westland. Mogelijk komt dit door de homogene bevolkingssamenstelling. Volgens Joke Janse van de Amsterdamse GGD beginnen jongeren met een westerse culturele achtergrond over het algemeen eerder met drinken omdat hun ouders minder duidelijke regels stellen over alcohol. Wat volgens Koning, zelf een Volendamse, wel uniek is aan de Edam-Volendamse situatie, is de groepsdruk. Daardoor zijn ouders soms toleranter dan ze zouden willen. ,,Ze zijn bang dat hun kind buiten de boot valt als zij geen alcohol schenken bij een zitje." Bovendien zijn de ouders volgens Koning zelf ook vaak geboren en getogen in Edam-Volendam. Dat betekent dat ouders elkaars voorgeschiedenis kennen. ,,Als je strenger bent dan andere ouders kunnen ze zeggen: Hoe oud was jij dan toen je begon met drinken?''

Per februari zullen er, in samenwerking met bedrijven en sportclubs, alternatieve activiteiten worden georganiseerd, net als in het IJslandse model. Met de voetbalclub en kickboksscholen wordt besproken of ze trainingen voor jongeren kunnen organiseren op zaterdagavond. Tuijp: ,,We willen straks nooit meer het excuus horen dat er niks voor ze is.” Toch is het IJslandse model volgens Jeroen de Greeff van het Trimbos-instituut.geen heilige graal ,,We zijn een heel ander land dan IJsland.’’

Onderzoeker Koning meent dat als het ergens zou moeten lukken, dat in Edam-Volendam is. De kleine gemeenschap lijkt meer dan de rest van Nederland op het geïsoleerde IJsland. ,,Ouders letten op andere kinderen, kinderen op elkaar.''