Waar komen die ongemeen felle natuurbranden toch vandaan?

In heel Nederland geldt inmiddels alarmfase 2: overal kunnen natuurbranden ontstaan zoals in Brabant en Limburg. Want het is kurkdroog in Nederland. Geen regen, veel zon, veel verdamping, een straffe wind en het uitbottende groen slurpt het vocht uit de bodem.

Er zijn al tientallen natuurbranden geturfd. De grootste natuurbrand was op de grens van de provincies Brabant en Limburg,  waar driekwart van de Peel (800 hectare) ten prooi viel aan de enorme vuurzee. Zestig brandweermensen waren bezig met de brandbestrijding. Ook elders waren grote branden, zoals bij Tienray. De 4200 inwoners van het Limburgse dorp Herkenbosch werden geëvacueerd vanwege de giftige rook van de natuurbrand in Nationaal Park de Meinweg. Het nablussen gaat nog dagen duren.

De branden ontstaan na drie opmerkelijk grillige maanden. In februari en de eerste week van maart viel er drie keer meer regen dan normaal. En nu – anderhalve maand zonder regen – zijn er natuurbranden in de gortdroge natuur. Vooral de hooggelegen zandgronden op de Veluwe en in Brabant zijn gevoelig vanwege de lagere grondwaterstand. 

De oorzaak van al die de branden is direct of indirect ook nu weer de mens. ,,Bijvoorbeeld die peuk uit het raam, een vonk van een remmende trein, een kampvuurtje dat blijft smeulen of een achtergebleven fles die werkt als een vergrootglas’’, zegt Marijke van Dijk van Brandweer Nederland. Er zijn geen aanwijzingen dat er bewust brand is gesticht.

Tekst gaat verder onder de kaart....

Natuurbranden in Nederland vinden vooral plaats in het voorjaar. De sapstroom is dan nog niet goed op gang gekomen en de planten zijn nog droog. ,,En in de natuur liggen nog veel dode en dus brandbare planten van de hete, droge zomers van 2018 en 2019’’, zegt natuurbranddeskundige Cathelijne Stoof van de Wageningen Universiteit.

,,Het wordt een meer eentonige leefomgeving”, zegt boswachter Lieke Verhoeven van Staatsbosbeheer. ,,Veel bijzondere plantensoorten en vogels keren niet meer terug. Gelukkig was het broedseizoen pas net begonnen. De meeste vogels waren nog bezig met zoeken van een partner. Enkele soorten waren al wel aan het broeden op de grond. Die nesten zijn verloren gegaan.”

De komende dagen blijft het risico op natuurbranden hoog. Pas na Koningsdag is er een kans dat er weer enige regen van betekenis zal vallen. Sinds half maart is er nauwelijks neerslag geweest. ,,Hier en daar wat millimeters maar dat was binnen een dag weer verdampt. De bodem is tot 20 à 25 centimeter diep kurkdroog. Gecombineerd met zon, relatief hoge temperaturen, en een harde oostenwind, en de ingrediënten voor een natuurbrand zijn er’’, zegt weerman Lennert Eijke van Weerplaza. April is hard op weg om de zonnigste april ooit gemeten te worden met tot dusver al ruim 230 uur zon. ,,En dat na een heel natte winter met een record neerslag in februari. Het past in het beeld dat het weer in Nederland extremer wordt.’’

Of de klimaatverandering tot meer natuurbranden leidt is niet precies bekend. Stoof: ,,Tot 1996 werd het aantal natuurbranden bijgehouden. We hebben nu geen goede langjarige statistieken. Pas in 2017 ben ik samen met Brandweer Nederland en het Instituut Fysieke Veiligheid weer begonnen met bijhouden van de statistieken. Dat is te kort om nu al iets te kunnen zeggen over aantallen. In 2018 noteerden we in Nederland duizend natuurbranden. Brand hoort bij de natuur. Maar door de klimaatverandering gaan ze vaker voorkomen, dus het wordt ongelooflijk belangrijk om te weten hoe vaak die branden er zijn. En dat we ons daarop voorbereiden.’’