Waarom zijn we zo bang voor de omikronvariant?

1. Hoeveel mensen zijn besmet met de omikronvariant?

De Europese gezondheidsdienst ECDC becijferde woensdag dat er wereldwijd ruim 10.000 coronabesmettingen met de omikronvariant zijn vastgesteld. Inmiddels is de variant, sinds de ontdekking begin november in Zuid-Afrika, al in ruim tachtig landen opgedoken.

Binnen de Europese Unie (EU) en de Europese Economische Ruimte (EER) is Noorwegen koploper met bijna 1500 gevallen, gevolgd door Denemarken (310). In Nederland is deze variant bij 80 mensen aangetroffen, maar het RIVM meldt zelf dat het tot nu toe om 123 gevallen gaat.

In het Verenigd Koninkrijk, dat buiten de EU en EER valt, verspreidt het coronavirus zich met een ‘duizelingwekkende’ snelheid. Woensdag noteerden de Britten een dagrecord van 78.610 nieuwe besmettingen. De gezondheidsautoriteiten zeggen dat er al ruim 4700 omikrongevallen zijn, de Britse regering meldt er zelfs ruim 10.000.

Premier Boris Johnson zegt dat in zijn land zeker één patiënt is overleden als gevolg van de omikronvariant. Dat is niet bevestigd door de ECDC en Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), die deze week zeiden dat er nog geen sterfgevallen bekend zijn.

2. Hoe ziek zijn patiënten met omikron?

Wetenschappers zeggen dat het nog te vroeg is om te weten of mensen zieker worden van omikron dan van andere virusvarianten. Onderzoekers in Zuid-Afrika zeggen van meet af aan dat de klachten bij een besmetting met omikron tot nu toe (zeer) mild zijn. Meestal gaat het om vermoeidheid, een loopneus, pijn in het lichaam, hoofdpijn en een ‘krassende’ keel.

Dat bevestigt Peter McGinn, de eerste Amerikaan met de omikronvariant, tegen nieuwszender CNN. ,,Het voelde als een milde verkoudheid die ongeveer een dag duurde. Ik had lichte vermoeidheid, een loopneus en een zere keel. Na een dag verdwenen die symptomen.”

Van de 43 mensen in de Verenigde Staten met de omikronvariant, hebben de meeste milde symptomen zoals hoesten, vermoeidheid en een loopneus. Eén van hen belandde twee dagen in het ziekenhuis.

,,Veel van de eerste gemelde besmettingsgevallen met de omikronvariant lijken mild te zijn”, zegt de Amerikaanse gezondheidsdienst CDC. ,,Hoewel er, zoals bij alle varianten, een vertraging bestaat tussen besmetting en ernstigere klachten. De symptomen zullen naar verwachting bij gevaccineerde personen en mensen met eerdere besmetting milder zijn dan bij een ongevaccineerde persoon.”

Uit een recente Zuid-Afrikaanse studie blijkt dat de meeste patiënten bij wie omikron is vastgesteld niet aan het zuurstof hoeven. Ook hebben ze geen verlies van smaak en reuk, zoals bij de deltavariant, en hoeven ze vaak niet naar het ziekenhuis. Patiënten die wél in het ziekenhuis belandden, kwamen daar vanwege andere gezondheidsklachten of operaties. Dat zijn vaker jongeren, mogelijk omdat de vaccinatiegraad onder hen laag is.

3. Waar schuilt het gevaar dan in?

De omikronvariant kan de opgebouwde immuniteit tegen eerdere varianten van het coronavirus omzeilen. Omikron heeft zo’n vijftig mutaties in de genetische code van het virus in vergelijking met de oorspronkelijke variant uit Wuhan. Veel mutaties zitten op het spike-eiwit, waarmee het virus zich toegang tot de cel verschaft.

,,Omikron heeft zoveel mutaties in het spike-eiwit dat de aangemaakte antistoffen minder of niet meer beschermen,” zegt Rogier Sanders, hoogleraar virologie en experimentele vaccinologie (Amsterdam UMC), tegen Het Parool.

Het gaat om 32 genetische veranderingen in het spike-eiwit ten opzichte van het originele virus uit Wuhan. Vijftien mutaties zitten precies op de plek waar het virus zich hecht aan de receptorcel, een cel die gevoelig is voor prikkels. ,,Daarbij zitten drie mutaties die ook al voorkwamen in de bètavariant, waarvan we weten dat die zich in Zuid-Afrika onttrok aan de vaccinbescherming van AstraZeneca”, aldus Sanders.

De WHO noemt sommige mutaties ‘zorgwekkend’ vanwege het risico op nieuwe besmettingen. Het risico is ‘zeer hoog’ waardoor een nieuwe coronagolf reëel is.

Studies laten zien dat antistoffen die zijn opgewekt na vaccinatie beduidend minder goed kunnen omgaan met omikron dan met bèta en delta, eerdere varianten van het virus. Daarom kunnen ook gevaccineerden besmet worden met omikron en waarschuwen wetenschappers dat twee vaccinaties onvoldoende beschermen en een boosterprik noodzakelijk is.

Van de omikrongevallen in de VS was bijna 80 procent volledig gevaccineerd. Veertien mensen hadden zelfs al een boosterprik gehad.

4. Wat betekent dat?

Omikron is in populaties met veel opgebouwde immuniteit heel besmettelijk, omdat deze variant zich weinig meer aantrekt van de antistoffen die een infectie verhinderen. Mensen die pakweg een half jaar geleden gevaccineerd zijn, hebben waarschijnlijk te weinig antistoffen tegen omikron en raken dus vaker dan bij de deltavariant besmet. Besmette mensen geven het virus vervolgens door.

In een ‘naïeve’ populatie zou een met omikron besmette persoon gemiddeld zo’n 4 tot 6 andere mensen besmetten - een reproductiegetal dat ook geldt voor de deltavariant. Door ontsnapping aan de immuniteit is het reproductiegetal van omikron in populaties met veel immuniteit ongeveer 5.

De verspreiding van omikron verloopt in Engeland twee tot drie keer sneller dan de verspreiding van delta, die het afgelopen jaar dominant was. In Londen is de omikronvariant goed voor zo’n 44 procent van de besmettingen. De verwachting is dat in de hoofdstad deze variant binnen enkele dagen dominant zal zijn. ,,De verspreiding van de omikronvariant van het coronavirus lijkt elke twee tot drie dagen te verdubbelen”, zei de Britse epidemioloog Neil Ferguson onlangs tegen BBC Radio 4.

In Noorwegen en Denemarken waarschuwen de autoriteiten dat de omikronvariant nog voor de kerst ‘delta’ heeft verdrongen als de dominante. In Denemarken verdubbelt het aantal besmettingen met omikron zich in 2,5 tot 3 dagen.

De Noren vrezen dat omikron binnen drie weken tussen de 90.000 en 300.000 mensen per dag kan besmetten. Noorwegen kampt met een recordaantal besmettingen en ziekenhuisopnames. Premier Jonas Gahr Støre waarschuwt voor een ‘ernstige situatie’ voor gezondheidszorg.

5. Dreigt er opnieuw een code zwart?

Britse onderzoekers publiceerden dinsdag vier scenario’s over de mogelijke effecten van omikron op de ziekenhuizen. Zelfs in het gunstigste scenario zou dat vertaald naar de Nederlandse situatie tot meer opnames kunnen leiden dan in de eerste golf uit het voorjaar van 2020.

Woensdag zei Jaap van Dissel, directeur van het RIVM en voorzitter van het Outbreak Management Team, in de Tweede Kamer dat de omikronvariant kan leiden tot zeshonderd ziekenhuisopnames en ruim honderd ic-opnames per dag. Ic-baas Diederik Gommers zei op Radio 1 dat de prognoses ‘ongelooflijk somber’ zijn en dat Nederland zich ‘op het slechtste’ moet voorbereiden.

Bekijk hier onze video’s over het coronavirus: