Waterkwaliteit in sloten, plassen en vennen zorgelijk, blijkt uit groot burgeronderzoek

Net als bij grotere wateren, waar de waterkwaliteit wel wordt gemonitord, blijkt de situatie in veel sloten, beken en vennen niet best: 22 procent van de bijna 800 onderzochte wateren scoort slecht, 61 procent matig en slechts 17 procent bleek van goede kwaliteit. Mest en riooloverstorten lijken de voornaamste bronnen van verontreiniging.

Kleine wateren vormen samen een derde van het Nederlandse oppervlaktewater. Ze staan vaak rechtstreeks bloot aan vervuilingsbronnen als meststoffen en bestrijdingsmiddelen en zijn daardoor kwetsbaar, zegt ecoloog Sven Teurlinkx van het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW), die het onderzoek coördineerde. ,,Tegelijkertijd zijn het de wateren waar mensen het meeste mee in aanraking komen. De gemiddelde Nederlander komt niet dagelijks bij het IJsselmeer, maar wel bij het slootje voor zijn huis. De kleine wateren vormen de haarvaten van ons watersysteem, waar we van afhankelijk zijn als we willen zwemmen of schoon drinkwater willen. Daarnaast vormen ze een belangrijk leefgebied voor vissen, planten, insecten en vogels.’’

Drinkwaterbedrijven sloegen eerder dit jaar al alarm over de zorgelijke kwaliteit van het oppervlakte- en grondwater in Nederland.  Rivieren raken steeds sterker verontreinigd met chemische stoffen en medicijnresten, terwijl meststoffen en bestrijdingsmiddelen steeds dieper doordringen in het grondwater. De winning van drinkwater komt daardoor in gevaar, waarschuwde de Vereniging van waterbedrijven in Nederland (Vewin).

Van de wateren die systematisch worden gecontroleerd, voldoet slechts 1 procent aan de gestelde normen. In ongeveer een derde van de wateren in Nederland wordt de kwaliteit echter nooit of zelden gemeten. Om de kwaliteit van de kleinere waterlopen en plassen toch in beeld te krijgen, besloten Natuur & Milieu en ASN Bank de hulp in te roepen van burgers (zie kader).  Dat leverde 782 bruikbare metingen op uit het hele land.

Die resultaten roepen waarschijnlijk nog een te rooskleurig beeld op, zegt Teurlinkx. ,,We hebben niet gemeten of er poepbacteriën of blauwalg in het water zitten of onderzocht of het water veilig is om in te zwemmen. Ook stoffen waar grote wateren wel op worden gecontroleerd, zoals pesticiden, medicijnresten en zware metalen, zijn niet gemeten. Of denk aan PFAS, waar nu veel discussie over is. Het zou goed zijn om daar in een vervolgonderzoek wel naar te kijken.’’

Desalniettemin geeft het burgeronderzoek volgens de ecoloog een goede indicatie van de toestand van het Nederlandse oppervlaktewater. ,,In driekwart van de door ons onderzochte wateren bleek het stikstof- of fosfaatgehalte boven de norm. Het gaat om meststoffen uit de landbouw, maar ook van burgers die hun tuintjes bemesten, eendjes voeren of stikstofoxiden uit uitlaatgassen die uit de lucht neerslaan. Dat is niet alleen een probleem voor de biodiversiteit, zoals nu wordt benadrukt in de stikstofcrisis. Een overschot aan voedingsstoffen zorgt niet alleen voor minder vissen, maar bedreigt ook de kwaliteit van ons drink- en zwemwater doordat bijvoorbeeld blauwalg en botulisme oprukken.’’

De overheid moet meer doen om watervervuiling te voorkomen, stelt directeur Rob van Tilburg van Natuur & Milieu. ,,Als boeren minder mest en bestrijdingsmiddelen gebruiken op hun land, komen die minder in het oppervlaktewater terecht.’’ Daarnaast zouden gemeenten de afvoer van riool- en regenwater moeten scheiden. ,,Nu raken waterzuiveringsinstallaties bij hoosbuien vaak overbelast, waardoor rioolwater ongezuiverd in het oppervlaktewater komt.’’ Ook burgers kunnen helpen om de waterkwaliteit te verbeteren, zegt Van Tilburg, door hun dakgoot niet af te wateren op het riool maar op een regenton.