De Europese Unie heeft zichzelf verplicht om kwetsbare mensen over de wereld te helpen vaccineren. Maar tot dusver zijn er vooral vaccins aangeschaft om de eigen bevolking te helpen. In totaal hebben de landen binnen de unie nu zo’n 500 miljoen doses ontvangen van de verschillende farmaceuten. Daarvan zijn er 4 miljoen weggegeven aan armere landen; minder dan 3 procent van de 160 miljoen vaccins die door Europa zouden worden gedoneerd om de pandemie ook in de rest van de wereld te remmen. Dat blijkt vandaag uit stukken van de EU. 

De vaccins die tot nu toe wel hun weg naar armere landen hebben gevonden, zijn voornamelijk gegaan naar oud-kolonies. Nederland heeft bijvoorbeeld zo’n 250.000 AstraZeneca-vaccins naar Suriname gestuurd. Ook Indonesië en Kaapverdië krijgen overtollige Nederlandse vaccins. 745.000 doses AstraZeneca die nog op voorraad liggen in het centrale distributiecentrum in Oss, gaan naar ‘landen in nood die een beroep hebben gedaan op de Nederlandse regering’, zo maakte het ministerie van Volksgezondheid maandag bekend.

Ondertussen blijkt dat ook bij Nederlandse huisartsen nog tienduizenden AstraZeneca-vaccins in koelkasten liggen. De opkomst voor dat vaccin viel tegen nadat bekend werd dat de prik een zeer kleine kans geeft op een ernstige bijwerking. Mensen die een eerste dosis AstraZeneca hebben gehad, kunnen sinds kort als tweede dosis Pfizer/BioNTech krijgen. 

De vaccins die bij huisartsen liggen, moeten volgens het ministerie van Volksgezondheid worden vernietigd. ,,De voorraad is niet inzetbaar voor donatie omdat het transporteren van medicijnen aan strenge voorwaarden moet voldoen, zoals continue stabiele koeling. Dit is nodig om de werkzaamheid van medicijnen te bewaken’’, stelt het ministerie. ,,Mensen in landen waaraan we doneren mogen niet het risico lopen onnodig ziek te worden van vaccins of onterecht denken dat ze beschermd zijn tegen Covid-19.’’

Voor huisartsen is dat moeilijk te verteren. De Rotterdamse huisarts Shakib Sana heeft bijvoorbeeld nog bijna 250 doses AstraZeneca over. ,,Volgende week is onze laatste prikronde. Daar verwacht ik hoogstens 25 patiënten. Het zou ook kunnen dat zij niet komen, omdat ze inmiddels Pfizer/BioNTech hebben gehaald. Onze praktijk moet dus meer dan 200 vaccins in de prullenbak gooien. Dat is ontzettend zuur, na alles wat we afgelopen maanden hebben gedaan om zoveel mogelijk mensen tegen Covid-19 te beschermen en zo zuinig mogelijk met vaccins om te gaan.’’

Ook de Landelijke Huisartsen Vereniging baalt. ,,We hadden gehoopt dat er een goede bestemming voor zou worden gevonden en dat we andere landen die ze broodnodig hebben, konden helpen. Maar de overheid stelt dat dit niet kan’’, zei een woordvoerder. 

Vooral de veronderstelling van de overheid dat vaccins die bij huisartsen in de koelkast liggen niet meer veilig zijn, noemt Sana ‘pijnlijk en wrang’. ,,Dat suggereert dat onze patiënten ook niet verzekerd zijn van een veilig vaccin. Wij hebben een goedgekeurde medische koelkast met temperatuursensor en alarmering. Nederland is logistiek wereldkampioen. Waarom zouden we deze vaccins niet gekoeld kunnen vervoeren? Nu ontnemen we tienduizenden mensen elders in wereld de kans op een effectief vaccin. Op bescherming.’’

Voor Sana is dat extra pijnlijk omdat hij zich al maanden inzet om de vaccinatiekloof in de Nederlandse samenleving te dichten. Zo nam hij het samen met enkele andere artsen het initiatief om mensen in Rotterdamse achterstandswijken op de markt te benaderen voor een vaccinatie. Inmiddels zijn in het hele land soortgelijke prikacties opgezet. ,,Wereldwijd is de vaccinatiekloof nog veel groter. Dat maakt het weggooien van vaccins nog ongemakkelijker’’, verzucht Sana.

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft westerse landen opgeroepen hun vaccins met armere landen te delen via het internationale Covax-programma. Maar ondanks aandringen van de Europese Commissie om haast te maken met de donaties, zit daar bij Europese landen dus nog niet veel schot in. 

De donaties van de Europese Unie steken schril af bij die van de Verenigde Staten. Die stuurden de afgelopen maand meer dan 15 miljoen vaccins naar landen in Afrika, Azië en Latijns-Amerika. De VS hebben beloofd in totaal 80 miljoen vaccins te zullen weggeven, grotendeels via Covax.

In de EU zijn genoeg vaccins om 70 procent van alle volwassenen volledig te kunnen vaccineren. Buiten de EU ligt dat percentage veel lager. Ter vergelijking: Zuid-Afrika heeft tot nu toe vaccins om 7 procent van de bevolking één keer te kunnen vaccineren en Nigeria voor 1 procent.

De Europese Commissie wijst erop dat de EU werk maakt van het opzetten van vaccinfabrieken in de Derde Wereld zelf. In eigen productie in Afrika steken de EU-instellingen samen 1 miljard euro. Brussel heeft eerder gezegd dat tegen het einde van dit jaar zeker 100 miljoen vaccins moeten zijn gedoneerd, maar beloofde vandaag een verdubbeling. De EU-instellingen en -lidstaten samen ‘zijn op weg om dat aanvankelijke doel te overschrijden, met een voorziene 200 miljoen doses’, zei voorzitter Ursula von der Leyen van de Europese Commissie. Ze verzekerde vandaag dat de toegezegde vaccins ‘voor het eind van het jaar hun landen van bestemming zullen bereiken'. 

Bekijk hieronder onze video’s over de coronavaccins: