Luchtfoto van deelfietsen in China, verzameld omdat de gebruikers ze op de verkeerde plek hadden achtergelaten. © Hollandse Hoogte / Imagine China

Witte deelfietsen van vroeger zijn nu kleurrijke puinhoop

Nederland moet aan de deelfiets, vindt de Delftse hoogleraar Deborah Nas. Tegen welke 7 problemen loop je aan bij de opmars van deelfietsen. En hoe voorkom je Chinese deelfietskerkhoven?

Marcia Nieuwenhuis 30-11-17, 11:30 Laatste update: 30-11-17, 12:45

Daar liggen ze dan, vele duizenden fietsen op een oppervlakte zo groot als een voetbalveld. Het veelkleurige mega-fietsdeelkerkhof in de Chinese stad Xiamen is het gevolg van de concurrerende bedrijven die de Chinese steden overspoelden met fietsen via een app op je smartphone kon huren. Uit nieuwe cijfers blijkt dat er in Nederland inmiddels ook meer dan duizend deelfietsen op fietsdepots zijn beland.

Deborah Nas, oprichtster van innovatiebureau Sunidee en professor Strategic Design for Technology-based Innovation aan de TU Delft, toog naar China. Met Nederlandse en Chinese studenten deed ze onderzoek in het land met de meeste deelfietsen ter wereld. ,,Ik ben positief over de deelfiets. Het maakt de stad leefbaarder, de ruimte wordt beter gebruikt, dan bij de auto. En het is goed voor de luchtkwaliteit. Hoe meer mensen fietsen, hoe gezonder.’’ Maar ze nam ook leerpunten mee naar huis. ,,In China is het helemaal uit de klauwen gelopen.’’

Zeven problemen uit China en wat Nederlandse gemeenten daar tegen kunnen doen.

Welke deelfietsen zijn er in Nederland en wat betaal je ervoor? © AD

1. Start-ups gaan keihard

,,De snelheid waarmee start-ups van start gaan is extreem hoog’’, vertelt Nas. Dat komt doordat starters zich focussen op het veroveren van marktaandeel. ,,Start-ups hebben héél véél funding opgehaald.’’ In eerste instantie komen er veel meer fietsen dan waar vraag naar is. ,,In Amsterdam zijn we die fase niet eens doorgekomen, toen was het al verboden’’, aldus de hoogleraar. ,,Het systeem werkt alleen als er genoeg fietsen zijn zodat je erop kunt vertrouwen. Als je in Amsterdam honderd fietsen neerzet, doet dat niks.’’ Gemeenten moeten volgens haar vooraf bepalen hoeveel deelfietsen goed zijn voor een gebied en hoe hard dat aantal kan groeien. ,,Daar moeten afspraken over worden gemaakt met aanbieders.''

2. Fietsen verstoren de publieke ruimte

In Amsterdam verwijderde stadsbeheer inmiddels 750 deelfietsen, omdat die een ‘te grote druk op de openbare ruimte leggen’. De gemeente Rotterdam haalde er meer dan driehonderd deelfietsen van straat. Nas: ,,Er ontstaan punten waar fietsen zich ophopen. ’s Nachts reden er in China bijvoorbeeld vrachtwagens met fietsen vol terug naar metrostations, om de fietsen weer op de juiste plek te krijgen. Aanbieders moeten deelfietsen constant herdistribueren, anders ontstaan er een problemen.’’ Maar gemeenten zijn volgens de hoogleraar nu te risicomijdend. ,,Steden staan innovatie in de weg. Ik ben fan, in Amsterdam reed ik voor 25 cent van werk naar huis op een deelfiets.’’

3. Gebruikers voelen zich niet verantwoordelijk

Deborah Nas: ,,Steden staan innovatie in de weg.'' © TU Delft

Klakkeloos achtergelaten deelfietsen zijn in veel steden een bron van ergernis. Deelfietsers hebben volgens Nas een 'laag verantwoordelijkheidsgevoel'. ,,Ik merkte dat aan mezelf ook'', bekent de professor. ,,Je propt zo'n deelfiets in een stalling, zoals je met je eigen fiets niet zou doen.'' Gemeenten kunnen voorkomen dat de fietsen overal belanden door specifieke stallingen. Nas: ,,Als je je fiets daarbuiten zet, blijf je betalen aan de app.'' Volgens haar vragen deelfietsen om aanpak op maat. Zo moet je in Amsterdam rekening houden met ruimtegebrek, terwijl Rotterdam juist ruim is opgezet. Dunbevolkte gebieden moet je weer anders aanvliegen, weet Nas. ,,Er is niet één oplossing voor elke gemeente.'' Volgens Stadsbeheer-woordvoerder Brigitte Moratis in Rotterdam kost het ene deelsysteem de gemeente meer werk dan het andere. ,,De meeste verwijderde deelfietsen zijn van oBike'', weet zij. Waar oBike toestaat dat de fietsen overal worden achtergelaten, moeten Gobikes terug naar speciale dokkingstations. Moratis: ,,Er staat niet één Gobike hier, dus dat gaat goed.''

In Amsterdam reed ik voor 25 cent van werk naar huis op een deelfiets
Professor Deborah Nas, TU Delft

4. Fietsen gaan stuk

Een ander probleem voor de toekomst vormt het onderhoud. Omdat mensen onzorgvuldiger met deelfietsen omgaan, gaan ze eerder kapot. Omdat de fietsen nog nieuw zijn, valt dat nu nog mee. ,,Maar ik ben benieuwd hoe dat over twee jaar gaat'', vraagt Nas zich hardop af. ,,Al hoeven het dan niet per se barrels te zijn. Er wordt vaak gezegd: leenfietsen zijn goedkope rommel. Maar eentje met een mandje en goed slot kost al gauw 200 euro. Als gemeenten goede afspraken maken met aanbieders over het onderhoud, kan dat goed gaan.''

China is het land met de meeste deelfietsen ter wereld. © Getty Images

5. Exit privacy

Chinezen malen niet om hun privacy, maar in West-Europa ligt dat mogelijk gevoeliger. Nas: ,,In China fietsen mensen heel veel gratis. Aziatische partijen hebben een verdienmodel dat ook op advertenties draait. Daar krijg je bijvoorbeeld een advertentie van McDonald's of een theetentje. Als je die aanklikt of daar koopt, fiets je gratis. Als gemeenten licenties gaan geven aan aanbieders, moeten ze ook in de gaten houden of de privacy van de gebruikers niet te veel op het spel staat.''

6. Torenhoge kosten voor de overheid

Het opruimen van fietsen en wrakken kost gemeenten volgens Nas een fortuin. Een deel van de kosten kunnen steden volgens Nas verhalen op aanbieders. Opmerkelijk is dat deelfietsbedrijven in Amsterdam 62 euro extra moeten neertellen voor het ophalen. In Rotterdam betalen die net zoveel als de consument (20 euro). Nas beklemtoont dat het grote aantal fietsen dat werkloos op stations staat, de gemeenschap ook veel geld kost. ,,In Amsterdam kost een fietsparkeerplek op het station tussen 14 en 950 euro per jaar.''

7. De deelfiets past niet iedereen

Nas signaleert dat de deelfietsen niet gemaakt zijn voor de lange Nederlander. ,,Een deelfiets moet iedereen kunnen faciliteren, ook iemand van 1 meter 55.'' Ook hebben ze vaak geen luchtbanden, maar massieve. ,,Dat fietst minder lekker dan wij gewend zijn.'' Zij krijgt bijval van de directeur van de Fietsersbond, Saskia Kluit. ,,Voor Nederlands gebruik zijn de deelfietsen nog niet goed genoeg. We hebben allemaal zelf een goede fiets die op ons lichaam is afgestemd. Wij zijn verwend.''