'Katholieken voelen zich vaak wat geamputeerd: vaste waarden gingen verloren’

Voor de een zijn ze weemoedig of zelfs gelukzalig. De ander beschouwt herinneringen aan het katholieke geloof als zeer dwingend en opdringerig en keurt ze af.

Tekst loopt door onder de foto

Om wat voor herinneringen gaat het eigenlijk? In de zomer naar de Heilige Bloedprocessie in Boxtel of Boxmeer. Tijdens fietstochten een kaarsje opsteken in de kapel in Esch of bij de Heilige Eik in Oirschot. Voor veel ouderen onder ons allemaal gesneden koek in het katholieke Schijndel, Boxtel, Sint-Michielsgestel, Haaren of Den Bosch. Op bedevaart naast de Zoete Lieve Vrouw in de Sint-Jan hoorde er in mei ook vaak bij. Daarna Bossche bollen eten van Jan de Groot.

Of katholieke herinneringen door het jaar heen: die kruisjes op je rapport van meneer pastoor. Want naast vlijt en ijver was het belangrijk hoe vaak je per week ‘s ochtends in de kerk zat. Dat zag je terug op je rapport. Een sterke sociale controle dus. Zonder voldoende kruisjes kwam je er niet.

Maar ook minder zoete herinneringen: die gemene nonnen die met een liniaal op je vingers sloegen als je een noot verkeerd speelde tijdens pianoles. Die je voor straf opsloten in het kolenhok als je de Kleine Catechismus niet van buiten kende. ‘Waartoe zijn wij op aarde? Om God te dienen’, en zo meer. Straf bij de nonnen, dat betekende thuis ook nog een pak slaag. Of nog veel erger: paters die hun handen niet thuis konden houden bij jonge jongens en kindermisbruik pleegden. Walging en afkeur.

Olivier Rieter uit Tilburg, hij groeide op in Berkel-Enschot, promoveerde op dit onderzoek naar herinneringen met zijn proefschrift: ‘Het patina van de tijd’, vormen en functies van hedendaagse nostalgie en nostalgisering in Noord-Brabant.’ Hij schreef op basis van deze promotie het boek ‘Leven in herinnering’, Katholieke herinneringscultuur in Noord-Brabant.’

Zelf is hij geen katholiek: ,,De ontkerkelijking is al jaren gaande in Brabant. De kerken lopen leeg. En een flink aantal katholieken heeft te maken met een geamputeerd verleden. De vaste waarden zijn verloren gegaan. In mijn boek beschrijf ik vormen van nostalgie, het heimwee, de melancholie ervan, de jeugdsentimenten. Maar ook de anti-nostalgie, de walging van het dwingende, van de sterke sociale controle die gepaard ging met het geloof. Heel dubbel dus.”

In het rijk geïllustreerde boek gaat hij in op onder meer processies zoals de Heilige Bloedprocessie van Boxtel, processieparken, de pracht en praal van kerkgebouwen, maar nog veel meer. ,,Ik vertel in het boek over hoe kerken hun verleden vastlegden in de pracht en praal van hun gebrandschilderde ramen of het uiterlijk van de kerk. De katholieken hebben een hele sterke beeldcultuur. Heel anders dan de protestanten.”

Tekst loopt door onder de foto

Rieter gaat verder: ,,Denk aan de Zoete Moeder in de Sint-Jan. Maar ook veel andere kerken hebben beelden te kust en te keur in huis. Ook als je niet katholiek bent, kan dat overweldigend zijn. Elk dorp heeft een kerk en daar voelt bijna iedereen wel wat bij. Omdat die torenspits bijvoorbeeld bij je roots horen. De toren zien van je geboortedorp is een soort van thuis komen.”

Zeker nu de ontkerkelijking hard gaat en de kerken, behalve met Kerstmis, steeds leger worden of zelfs al op tal van plekken worden omgebouwd tot appartementen, vindt Rieter het belangrijk die katholieke herinneringen vast te leggen. In zijn boek komen ook een aantal besprekingen van herinneringsboeken over het geloof aan bod. Zo gaat hij in op het werk van Ad Rooms, journalist en later hoofdredacteur bij het Brabants Nieuwsblad. Hij schreef bijna 600 verhalen over het Rijke Roomse leven en hoe hij naar het katholicisme kijkt.

Het boek van Olivier Rieter is uitgegeven door Pictures Publishers en kost 19,95 euro.