‘Gezond verstand’ Zweden stuit opmars corona niet

Vanavond sprak koning Carl Gustaf op televisie het Zweedse volk toe vanuit kasteel Stenhammar in Sörmland. Hij bedankte alle mensen die er nu voor zorgen dat het land blijft functioneren. ,,Ondanks de beperkingen in deze situatie en ondanks de risico’s voor hun eigen gezondheid. Het vereist moed en uithoudingsvermogen.’’

De koning riep de Zweden op met Pasen zoveel mogelijk thuis te blijven. ,,Dat moeten we accepteren. Daar zullen we verdrietig over zijn, maar er komen meer paasvakanties’’, zei hij. ,,Voor de meesten zal het een relatief kleine opoffering zijn, vooral als je het vergelijkt met mensen die ernstig ziek worden of een vriend of familielid verliezen. We moeten verantwoordelijk zijn en niet zelfzuchtig. Iedereen in dit land heeft die plicht.’’

In de toespraak van de koning klonken zorgen. Daar is alle reden toe. Nadat het aantal slachtoffers wekenlang redelijk vlak was, vertoont de grafiek sinds kort een sterk stijgende lijn. Zweden telt nu 6830 besmettingen, onder wie de Nederlandse ambassadeur Ines Coppoolse, en 401 doden.

De regering gelooft heilig in het ‘gezonde verstand’ en verantwoordelijkheidsgevoel van de burgers, benadrukt premier Stefan Lofven herhaaldelijk. ,,We kunnen nooit alles wettelijk verplichten’’, zei hij deze week. ,,We kunnen ook nooit alle schadelijke activiteiten verbieden. We moeten als individuen allemaal onze verantwoordelijkheid nemen.’’

Het aantal overledenen steeg de afgelopen twee dagen met twintig procent. Het sterftecijfer is hoger dan in de Scandinavische buurlanden Denemarken en Noorwegen, waar strenge maatregelen zijn genomen.

Zweden kiest voor een onorthodoxe en controversiële aanpak van het coronavirus, zonder lockdown of vergaande quarantainemaatregelen. Winkels, cafés, scholen, musea, restaurants en parken zijn gewoon open. Inwoners van Stockholm flaneren door de straten, terwijl de hoofdstad het epicentrum van de uitbraak in Zweden is. Het dagelijks leven en de economie moeten zo min mogelijk ontwricht worden, is het uitgangspunt.

Toch is de toon van de premier wel somberder geworden. Dit weekend zegt Lofven in de krant Dagens Nyheter te vrezen voor duizenden doden en een crisis die nog wel ‘maanden’ zal duren.

De ‘lakse’ Zweedse aanpak doet in het buitenland wenkbrauwen fronsen. Drie vrouwelijke ministers hielden daarom deze week een briefing voor internationale media. Daarin ontkenden ze dat het land de boel op zijn beloop laat.

Er worden wel degelijk maatregelen genomen, aldus de ministers. Zeventigplussers wordt geadviseerd zoveel mogelijk binnen te blijven, en universiteiten om onderwijs op afstand te geven. Thuiswerken wordt aangemoedigd.

Eerder waren bijeenkomsten tot 500 personen toegestaan. Dat is teruggebracht naar 50 personen. Verzorgingshuizen blijven dicht voor bezoekers. In restaurants mag alleen aan tafels geserveerd worden en niet aan mensen die aan de bar staan.

,,Iedereen is verantwoordelijk voor zijn eigen welzijn, dat van de buren en de eigen gemeenschap’’, zei minister Ann Linde van Buitenlandse Zaken. ,,Dat geldt in een normale situatie en dat geldt in een crisissituatie.’’

Leidend in de aanpak is staatsepidemioloog Anders Tegnell, de Zweedse versie van Jaap van Dissel van het RIVM.,,Het is belangrijk om beleid te hebben dat over een langere periode kan worden volgehouden’’, legt Tegnell uit. ,,Dat betekent dat je thuis moet blijven als je ziek bent. Dat is onze boodschap. Mensen thuis opsluiten zal op de langere termijn niet werken. Vroeg of laat gaan ze toch wel naar buiten.’’

In Zweden varen ministers vaak blind op adviezen van deskundigen als Tegnell. En het volk vertrouwt even vaak op politici en autoriteiten. Uit een recente peiling blijkt dat 44 procent premier Lofven steunt. In februari was dat nog 26 procent. ,,Maar politici en autoriteiten vertrouwen er ook op dat mensen verantwoordelijkheid nemen’’, zegt minister Linde.

Toch zijn de berichten zorgwekkend. Vooral in Stockholm en omgeving stijgt het aantal slachtoffers snel, met name onder ouderen in verzorgingshuizen. Ziekenhuizen melden een tekort aan voorzieningen en beschermende materialen, zoals mondkapjes.

Op sommige plekken zijn de ic-afdelingen vol. ,,Helaas moeten we patiënten weigeren, het is pijnlijk om mensen niet te kunnen helpen’’, zei arts Andreas Hvarfner op de Zweedse televisie.

In de hoofdstad is een noodziekenhuis geopend en geldt de noodtoestand. Die maakt het mogelijk dat ic-personeel langer kan werken (48 uur per week) tegen een hoger salaris. Er is ook een noodhospitaal geopend.

In het land neemt de kritiek nu toe. Marcus Carlsson, een wiskundige aan de Lund Universiteit, beschuldigt in een YouTube-filmpje de regering van een spelletje ‘Russisch roulette met het Zweedse volk’.

Zo’n 2300 wetenschappers roepen in open brief aan de regering op tot strengere maatregelen. Een van hen is viroloog Cecilia Söderberg van de Karolinska Universiteit. Zij pleit voor een lockdown in de grote steden. ,,We hebben geen keus, we moeten Stockholm onmiddellijk sluiten’’, zegt ze.

Die oproep herhaalde ze vrijdag het Belgische VRT-programma Terzake. ,,De kans dat we een ramp krijgen, is groot’’, zei Söderberg daarin. ,,Voor Stockholm is het stilaan te laat, maar niet voor de andere regio’s in het land. Om deze oorlog te winnen, moeten we sneller zijn dan het virus. Er is cruciale tijd verloren gegaan in Zweden. Het is te laat om chaos in de ziekenhuizen te vermijden, maar het is nog niet te laat om een ramp te voorkomen.’’

Premier Lofven weigert toe te geven dat de Zweedse aanpak faalt. ,,Ik geloof het niet. Zo gaat het in heel Europa. We hebben altijd gezegd dat het eerst slechter gaat, voordat het beter wordt.’’

Bekijk hier al onze video's over het coronavirus: