Nederlandse militairen gebruikten extreem geweld tegen Indonesiërs © Collectie NIMH

Indië-militairen pleegden op grote schaal oorlogsmisdaden

Nederlandse militairen hebben in Nederlands-Indië (1945-1949) op grote schaal extreem geweld gebruikt tegen Indonesiërs. Dat waren geen incidentele misdragingen van een paar eenheden, zoals het officiële regeringsstandpunt luidt, maar het gebeurde structureel. De legerleiding stond dat oogluikend toe, stopte oorlogsmisdaden in de doofpot en deed er soms actief aan mee.

Tonny van der Mee 29-09-16, 15:14 Laatste update: 30-09-16, 14:14

Koenders sluit onderzoek niet uit
Het kabinet sluit een breed, nieuw onderzoek naar de oorlog die Nederland voerde in voormalig Nederlands-Indië niet meer uit. ,,Ik sluit geen enkele optie uit", zei minister Bert Koenders van Buitenlandse Zaken vandaag tegen het ANP. Hij sprak van een ,,zwarte bladzijde in de Nederlandse geschiedenis''.
De Zwitsers-Nederlandse historicus Rémy Limpach presenteert later vandaag een boek over die periode 1945-1949. Daarin staat dat de Nederlandse krijgsmacht tijdens de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd structureel extreem geweld gebruikte. Tot dusver wordt steeds gesproken over 'excessen'.
Binnen twee maanden komt het kabinet met een reactie op het boek 'De brandende kampongs van Generaal Spoor' van Limpach. ,,Nederland heeft verantwoordelijkheid om in de geschiedenis te kijken, die zwarte bladzijde kan niet zomaar omgedraaid worden'', aldus Koenders. ,,Ook wij moeten in het reine komen met onze geschiedenis.''
Het ministerie van Defensie heeft naar aanleiding van de publicatie van Limpach al met vertegenwoordigers van de veteranen gesproken. ,,En dat zullen we ook blijven doen zijn", zei minister Jeanine Hennis-Plasschaert van Defensie. ,,We sluiten helemaal niets uit. Dat geldt ook voor een eventueel vervolgonderzoek."

Dat concludeert historicus Rémy Limpach in een baanbrekend onderzoek dat vandaag verschijnt. Hij stelt dat het Nederlandse leger geregeld de grenzen van het oorlogsrecht overschreed. Daarbij trok ze letterlijk en figuurlijk 'een spoor van brandende kampongs en stapels lijken door de Indonesische archipel'.

,,Mishandeling, marteling, 'standrechtelijke' executies en 'brandende kampongs' waren schering en inslag en niet het resultaat van ontsporingen van enkele individuen'', stelt de onderzoeker in zijn boek 'De brandende kampongs van Generaal Spoor'.

Harde hand
Na de Tweede Wereldoorlog vochten 200.000 militairen tegen Indonesische strijders, die in 1945 de onafhankelijkheid uitriepen. Nederland probeerde met harde hand het gezag in de afvallige kolonie te herstellen, maar dat bleek een kansloze missie. In totaal kwamen 6000 militairen in de archipel om.

Schattingen van het aantal doden aan Indonesische zijde lopen uiteen van 25.000 tot 100.000. Limpach geeft tal van voorbeelden van oorlogsmisdaden. Gevangenen werden gruwelijk gemarteld of zonder vorm van proces geëxecuteerd. Buiten gevechtsacties om schoten militairen soms lukraak op onschuldige burgers, waarbij vrouwen, kinderen en bejaarden niet werden gespaard.

Zuiveringsacties
Berucht waren de 'zuiveringsacties' in kampongs. Mannen werden gescheiden van vrouwen en kinderen, afgevoerd en elders doodgeschoten. De kampongs werden platgebrand. ,,Het in de as leggen van kampongs stond ook dikwijls in het teken van een zekere militaire machteloosheid en de daaruit voortvloeiende frustratie in de strijd tegen een ongrijpbare, onzichtbare en onderschatte tegenstander.''

Lees verder onder de foto en tekstblokjes

Mishandeling, marteling, 'standrechtelijke' executies en 'brandende kampongs' waren schering en inslag
Rémy Limpach

Nederlandse militairen maakten zich structureel schuldig aan massageweld en bepaalde eenheden deden dit zelfs systematisch
Rémy Limpach

Berichten van buitensporig geweld kwamen tijdens de dekolonisatieoorlog slechts mondjesmaat naar buiten. Het beeld van een 'schone' oorlog overheerste. Tot veteraan Joop Hueting in de jaren '60 op televisie het stilzwijgen doorbrak.

Extreem geweld
Dat leidde tot de Excessennota (1969), waarin 110 gevallen van extreem geweld worden beschreven. Die werden vooral toegeschreven aan inlichtingendiensten en de commando's van Raymond Westerling, die met zijn schrikbewind op Zuid-Celebes duizenden slachtoffers maakte.

Het beeld van 'uitzonderingsgevallen' in de nota moet worden bijgesteld, concludeert Limpach na onderzoek in archieven, dagboeken en brieven van soldaten. ,,Bij het extreme geweld ging het overduidelijk niet om enkele incidentele gevallen of betreurenswaardige uitzonderingen'', schrijft hij. ,,Nederlandse militairen maakten zich structureel schuldig aan massageweld en bepaalde eenheden deden dit zelfs systematisch.''

Tekort
De misstanden waren bekend bij de legertop, maar die greep niet in. De alom geroemde Generaal Spoor waarschuwde zijn manschappen soms met protestnota's, maar hij weigerde hard op te treden tegen het geweld. Spoor vreesde voor een verdere aftakeling van het leger, dat al kampte met een chronische tekort aan militairen.

De uitzichtloze situatie van de oorlog zal mede het gebruik van extreem geweld hebben aangewakkerd. ,,Demoralisatie sloeg toe als gevolg van militaire frustraties en de politieke nederlaag die zich begon af te tekenen.'' Het militair-juridisch apparaat legitimeerde het geweld. Alom heerste de gedachte dat hard optreden gerechtvaardigd was.

Vertekend beeld
Bovendien werd naar de buitenwereld toe verkondigd dat het vooral een reactie was op de guerilla-oorlog van Indonesiërs en de gruwelijke dood en verminkingen van Nederlandse krijgsgevangenen. Volgens Limpach is dat beeld vertekend.

Momenteel lopen verschillende onderzoeken naar de oorlogsmisdaden en claimprocedures van nabestaanden van Indonesische slachtoffers . ,,Dit boek zal onze zaken versterken'', zegt Jeffrey Pondaag, van de stichting Comité Nederlandse Ereschulden. ,,Nederland zal nu volmondig excuses moeten maken. De handelsmissie van premier Rutte naar Indonesië in november is daarvoor een uitstekend moment.''