Zakken ammoniumnitraat in een fabriek. Foto ter illustratie. © Shutterstock

Moeten wij ons in Nederland zorgen maken om ammoniumnitraat?

2.750 ton van de chemische stof ammoniumnitraat lag er opgeslagen in een graanloods in de Libanese hoofdstad Beiroet. Een enorme hoeveelheid, die leidde tot een explosie met vernietigende gevolgen. Moeten wij ons in Nederland zorgen maken?

Bonne Kerstens 05-08-20, 13:13 Laatste update: 17:55

,,In kleine hoeveelheden en goed bewaard hoeft niemand te vrezen voor ammoniumnitraat, een hoofdbestanddeel van onder meer kunstmest. Veel mensen hebben het thuis staan, verwerkt in andere producten”, vertelt Emiel Hensen, hoogleraar scheikunde aan de TU Eindhoven.

Wat de zorgen ook kan wegnemen is dat het gebruik van puur ammoniumnitraat als kunstmest in Nederland niet is toegestaan, vanwege de grote veiligheidsrisico’s van het product en de kans op misbruik. Dat meldt Reinier Gerrits, directeur van Meststoffen Nederland en deskundige bij de Koninklijke Vereniging van de Nederlandse Chemische Industrie VNCI. ,,Er wordt niet gehandeld in pure ammoniumnitraat. Particulieren of groothandelaren kunnen het in Nederland dus niet in hun bezit hebben”, benadrukt Gerrits.

Kunnen niet zonder

Ammoniumnitraat is scheikundig gezien een combinatie van salpeterzuur en ammoniak (NH₄NO₃) en wordt vaak toegepast als tussenproduct. Het wordt verhandeld en opgeslagen in grotere korrels. Het is volgens Hensen een bekende chemische stof, waar we in de wereld eigenlijk niet zonder kunnen. ,,Zonder ammonia, een bestanddeel van ammoniumnitraat, zouden we de ruim zeven miljard mensen op aarde niet kunnen voeden.” Zonder kunstmest kunnen de landbouw en de veehouderij namelijk nooit genoeg produceren. ,,Maar”, vervolgt Hensen: ,,Je moet er wel op een goede manier mee omgaan.”

Daarnaast is ammoniumnitraat zonder de toevoeging van een initiator niet explosief, vertelt Hensen. ,,Er moet energie bij het product komen om een explosie te veroorzaken.” In het geval van de explosie in Beiroet zou dat een brand zijn geweest. De precieze oorzaak is echter nog niet duidelijk.

Alles over de ramp in Beirut hoor je in de AD Nieuws Update:

Productie in Nederland

Volgens Gerrits wordt ammoniumnitraat in Nederland (in Geleen en in Sluiskil) wel gemaakt, maar alleen als tussenproduct voor de productie van een ander soort kunstmest. ,,De bedrijven die het maken, hebben daarvoor een speciale vergunning. Handhavers van de omgevingsdiensten, de veiligheidsregio’s en de Inspectie SZW houden zeer streng toezicht op het naleven van de vergunningsvoorwaarden. Bovendien is geregeld dat de bedrijven verdachte vragen over ammoniumnitraat meteen moeten melden bij de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding (NCTV)”, aldus Gerrits.

De Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) houdt in opdracht van de NCTV toezicht op het verkoopproces van de stoffen. Dat proces moet geregistreerd zijn en controleerbaar om te voorkomen dat bijvoorbeeld ammoniumnitraat bij personen met slechte bedoelingen terecht komt. Controle op de opslag van de stoffen ligt bij decentrale overheden. Zij geven vergunningen af en de omgevingsdiensten houden toezicht daarop

Explosieven

Ammoniumnitraat wordt elders in de wereld wel gebruikt als kunstmest, maar is ook geschikt voor het maken van explosieven. De Amerikaanse terrorist Timothy McVeigh gebruikte het om in 1995 een explosie te veroorzaken in Oklahoma City, waarbij 168 mensen om het leven kwamen. De Noorse Anders Breivik gebruikte de stof eveneens voor de explosie in Oslo in 2011.

Er zijn ook eerder ongelukken gebeurd met de fabricage van ammoniumnitraat, bijvoorbeeld in het Franse Toulouse in 2001 en in het Chinese Tianjin in 2015. In al die gevallen ging het om een veel minder grote hoeveelheid ammoniumnitraat dan nu in Beiroet.

De stof werd in 1910 ontwikkeld en werd ook veelvuldig gebruikt in de Eerste Wereldoorlog.

Bekijk ook: Explosievenexpert Ad van Riel over ammoniumnitraat: