Ruslands beroemdste krant stopt er (even) mee vanwege censuur

Novaja Gazeta dat het levenslicht zag bij het einde van de Sovjet-Unie geldt sindsdien als een van de laatste onafhankelijke bolwerken van onderzoeksjournalistiek. De hoofdredacteur van de krant, Dmitri Moeratov, was vorig jaar een van de winnaars van de Nobelprijs voor de Vrede. In een bericht aan de lezers schreef hij: ‘We hebben geen keuze. Voor ons en - ik weet - ook voor u is dit een verschrikkelijk en moeilijk besluit’. 

Door de groeiende druk en censuur van geestverwanten van president Vladimir Poetin werd het steeds moeilijker voor Moeratovs journalisten om artikelen te schrijven, met name over corruptie in de top van het regime. Het dagblad ruimde onlangs nog wel de gehele voorpagina in voor een eerbetoon aan Marina Ovsjannikova, wegens haar anti-oorlogsprotest tijdens het journaal op de Russische staatstelevisie. De krant drukte de foto van Ovsjannikova met het plakkaat dat ze voor de camera hield zo groot mogelijk af. Het woord oorlog, dat driemaal in de tekst voorkwam, was onleesbaar gemaakt om te voorkomen dat er zou worden ingegrepen.

Novaya Gazeta was sinds het uitbreken van de oorlog in Oekraïne al teruggeschakeld naar een beperkte verslaggeving om te voldoen aan een nieuwe, verder aangescherpte, mediawet van het Kremlin. De krant had de laatste weken al eerder een waarschuwing ontvangen van de staatscommunicatieregulator Roskomnadzor. Die vervolgt journalisten en media die 'fake news’ zouden schrijven over de niet bestaande ‘oorlog’ in Oekraïne. Dat wil zeggen, volgens het Kremlin voert Rusland ondanks alle bombardementen en beschietingen géén oorlog, maar is het actief in een bevrijdingsoperatie om genocide in de oostelijke regio Donbas te voorkomen. Vanwege de censuur had Novaya Gazeta al eerder alle artikelen over de Russische militaire acties in Oekraïne van haar website verwijderd. Naar verluidt zou de krant voor de tweede keer zijn gewaarschuwd. Volgens de nieuwe perswet kan een uitgever zijn vergunning tot publiceren worden ontnomen na twee waarschuwingen. Roskomnadzor wilde niet reageren op het besluit van Moeratov bij voorbaat de stekker er voorlopig uit te trekken. 

Niettemin wilde Moeratov blijven berichten over de gevolgen van de ‘bevrijdingsoperatie’ waarmee Rusland steeds harder wordt geconfronteerd. Er is sprake van meer en meer economische crisis, meer censuur, inclusief de vervolging van demonstranten en dissidenten.

,,De militaire censuur in Rusland is snel een nieuwe fase ingegaan: de dreiging van het blokkeren en sluiten van publicaties (bijna volledig geïmplementeerd) is verplaatst naar de dreiging van strafrechtelijke vervolging van zowel journalisten als burgers die informatie over militaire vijandelijkheden delen als die anders is dan de persberichten van het ministerie van Defensie”, aldus de krant, vorige week, in een bericht aan de lezers.

Hoofdredacteur Moeratov droeg vorig jaar zijn Nobelprijs op aan zes journalisten van de krant die voor hun werk waren vermoord. Op de dag van de Russische invasie in Oekraïne zei hij tegen de BBC: ,,Ons vredelievende Russische volk zal nu de haat van de wereld voelen omdat we een Derde Wereldoorlog beginnen in het centrum van Europa.”

Toch was het opmerkelijk dat een kritische krant als Novaja Gazeta kan bestaan, ondanks alle slachtoffers onder de journalisten en de permanente druk vanuit het regiem. Afgelopen zaterdag publiceerde de krant nog een reportage uit de Oekraïense stad Cherson die bezet is door Russische troepen. In het artikel werd ook gesproken over de slachtoffers van de bombardementen, onder wie kinderen, en werd beschreven hoe burgers uit de stad demonstreerden tegen de Russische bezetting. Dat strookte niet met het officiële verhaal van het Kremlin dat de Russische troepen als bevrijders worden onthaald in Russischtalige delen van Oekraïne. Mogelijk was dit kritische artikel de druppel voor de censuur in Moskou.

In een interview met deze krant legde oud-medewerker Ali Feruz uit waarom de krant lang is getolereerd door het Kremlin. Volgens Feruz was dat ‘omdat de journalisten (middels hun verhalen) aan Vladimir Poetin, een trouw lezer volgens ingewijden, laten weten wat zijn tegenstanders over hem denken’. Fijn als je als president wordt omringd door meelopers, maar wel zo handig te weten hoe anderen tegen je aankijken, aldus Feruz. En aan critici van het beleid ontbrak het niet in de krant.

,,Veel journalisten die daar werken zijn echt idealisten, ze hebben een tweede baan als chauffeur of als ober of in een keuken van een restaurant om rond te komen. Daarom kon het onafhankelijk zijn, er werken veel verschillende mensen met verschillende politieke ideeën. De autoriteiten weten bovendien dat als ze Novaja Gazeta sluiten, er ergens anders een nieuwe krant komt”, aldus Feruz.

Een aantal Russische journalisten is de afgelopen weken het land inmiddels ontvlucht om arrestatie en veroordeling tot lange straffen te voorkomen op basis van de nieuwe perswetten die schrijven over de oorlog strafbaar maken. De redactie van de Russische uitgave van The Moscow Times heeft tijdelijk in Amsterdam huisvesting gevonden bij DPG.

Bekijk hier onze video’s over de oorlog in Oekraïne: