Hollandse kunstenaars tonen oplossingen voor wereldproblemen: regen in de woestijn

Op 1 april werd de hal van de Haagse Elektriciteitsfabriek gevuld met dikke, witte wolken. Dat was geen gewaagde 1-april grap, maar de generale repetitie voor de opening van het Nederlandse paviljoen op de aankomende Wereldtentoonstelling in Dubai, van 1 oktober 2021 tot en met 1 maart 2022. De wolkenpartij in de Elektriciteitsfabriek was hagelwit en vol en de kunstenaar knikte tevreden. „Ik wilde vooral zien hoe mijn wolken bewegen binnen zo’n enorme ruimte. In Dubai hebben we ruim 4000 m² tot onze beschikking. Dáár moet het goed gaan.”

Berndnaut Smilde heeft het maken van wolken tot kunst verheven. Al jong vond hij inspiratie in zogenoemde Ruysdaelluchten. Bij zijn opa en oma hing een schilderij met een indrukwekkende wolkenpartij. Helaas niet van de meesterschilder Jacob van Ruysdael, weet Smilde, die internationaal furore maakt met zijn werk. Voor het blad Harper’s Bazaar mocht hij mode-iconen als Karl Lagerfeld en Dolce e Gabanna in de wolken zetten. „Lagerfeld was zeer sympathiek”, aldus Smilde. 

Sinds 1851 worden met regelmaat wereldtentoonstellingen gehouden. De deelnemende landen laten er hun nieuwste, soms revolutionaire, ontwikkelingen zien op onder meer sociaal, cultureel en technisch gebied. Een ontwikkeling die er dit keer uit zal springen, is die van de uit Den Haag afkomstige kunstenaar Ap Verheggen. Met zijn verbluffende uitvinding om water te maken, werd hij eerder wereldnieuws. CNN, The New York Times en vele andere mediakanalen wilden hem voor de camera. Wat Verheggen doet, is dan ook nieuws dat zijn weerga niet kent. Hiermee kunnen we geschiedenis schrijven, meent de kunstenaar.

Zelfs in een woestijn waar het kwik de 50 graden aantikt en de luchtvochtigheid onmeetbaar is, lukte het Verheggen om water te maken. Met een dreigende wateroorlog in het vizier komt zijn uitvinding geen nanoseconde te laat. Het ministerie van Defensie is al langer partner bij de ontwikkeling van zijn zogenoemde SunGlacier-technologie. Verheggen: „Dankzij hun steun is de technologie getest in onder meer het bloedhete Mali. Naast het leiden van militaire operaties in oorlogsgebieden, wil Defensie immers nóg liever oorlogen voorkomen en de vrede handhaven.”

Ondanks de overvloed aan oceanen, rivieren en meren, is het tekort aan water schrijnend. Verheggen zag het met eigen ogen. In de droogste delen van de wereld, zoals in de binnenlanden van Afrika moeten bewoners, vaak jonge kinderen, soms vele kilometers afleggen voor een emmertje water. Ergens ver weg bevindt zich een waterput voor de wijde omtrek. „Maar je ziet ook dat ons eigen land steeds vaker kampt met een nijpende droogte”, stelt Verheggen. 

„Denk bijvoorbeeld aan de zomer van 2020.” Sommige streken waren toen dusdanig uitgedroogd, dat ook het gevaar voor bosbranden toenam. De drijfveer voor Verheggen om water te kunnen maken, was in eerste instantie dat hij een gletsjer in de woestijn wilde realiseren. „Ook daarvoor heb je water nodig”, zegt de kunstenaar lachend. „De gletsjer is er nog niet gekomen, maar wie weet gaat dat in de toekomst nog gebeuren.”

De afgelopen jaren sleutelde Verheggen, samen met de techneut Peter van Geloven, intensief aan zijn idee om water te maken. Na ruim vijf jaar en vele experimenten, is het nu zover. Verheggen heeft twee prototypes klaarstaan. „Het ene ontwerp heeft veel weg van een koelkastje zoals je ze vindt op een hotelkamer. Het andere doet denken aan een maanlandertje.” 

In combinatie met zonnepanelen kunnen de apparaten van slechts een paar flesjes water duizenden liters drinkwater maken. In de woestijn of in een land als Mali, maar bijvoorbeeld ook in landen als Spanje, Portugal en Italië waar je het water uit de kraan niet kunt drinken. „Stel dat mensen mijn techniek in huis hebben, dan hoeven er geen bergen plastic flessen meer te worden geproduceerd.” Ook ziet Verheggen voor zich dat kinderen, die nu dagelijks kilometers moeten lopen naar een waterput, allemaal naar school kunnen. „Dat zou toch geweldig zijn.”

De lange weg naar de oplossing voor het maken van water was behoorlijk complex. Verheggen: „De uitvinding zelf kan bijna niet simpeler!” De SunGlacier-technologie vindt zijn oorsprong in een koud blikje frisdrank. Wat gebeurt er namelijk als je op een warme dag zo’n blikje uit de koelkast haalt en op tafel zet? Al snel lijkt het alsof het blikje peentjes zweet, het water druppelt er vanaf. Voor Verheggens creatieve brein bleek dat een eureka-moment. Stel dat je iets zodanig kunt koelen en vervolgens in de hitte zet, ontstaat er dan water? Het antwoord op de vraag is ja. 

Verheggen hoopt dat zijn fraai vormgegeven prototypes snel in massaproductie wordt genomen. „Wij kunstenaars kunnen echt helpen bij het oplossen van mondiale problemen als klimaatverandering, pandemieën of voedseltekorten”, vindt de ‘watermaker’. Hij is er zelfs van overtuigd dat kunstenaars een veel belangrijkere rol zouden moeten spelen bij de uitdagingen waar de wereld voor staat. „Een kunstenaar kan vaker vanuit een onverwachte invalshoek kijken, dan een wetenschapper. Samen kunnen ze baanbrekende oplossingen bedenken.”

Op de aankomende wereldtentoonstelling in Dubai is de SunGlacier van Ap Verheggen en Peter van Geloven de grote blikvanger in het Nederlandse paviljoen. Verheggen is overigens niet de enige kunstenaar die zorgt voor een Haags aandeel tijdens de wereldtentoonstelling. De pvc strandbeesten van de Haagse kunstenaar Theo Jansen maken er hun opwachting. Net als de Haagse Nicole Uniquole, onder meer bekend van de jaarlijkse kunstmanifestatie Masterly The Hague. Uniquole is betrokken bij het kunstprogramma in het Nederlandse paviljoen. Op dit moment wordt daar een torenhoge kegel gebouwd, weet ze. Er groeien plantjes rondom en met behulp van Verheggens techniek zal het erin regenen. Die kegel, of piramide, heeft een minstens even spectaculair aanzien als indertijd de Eiffeltoren in Parijs en het Atomium in Brussel, vindt Uniquole. Beide staalconstructies schitterden ooit op een wereldtentoonstelling. Van het Nederlandse paviljoen zal overigens weinig overblijven, want dat wordt tot het laatste schroefje gerecycled. 

Sinds de eeuwwisseling kreeg de moderne kunst een steeds prominentere plek op de wereldtentoonstellingen. Bezoekers konden toen de voor die tijd revolutionaire werken van de impressionisten Renoir en Monet bewonderen. Nicole Uniquole ziet de aankomende World Expo al helemaal voor zich. De witte wolken van Berndnaut Smilde, die rond de kegel zweven, regen van Verheggen en buiten lopen de strandbeesten van Theo Jansen, aangedreven door wind. Artistiek programmeur Monique Ruhe van het ministerie van Buitenlandse Zaken ontwikkelde een kunstbijdrage met makers die aansluiten bij het thema ‘Art boosts innovation’. Ze geven vernieuwingen op het gebied van duurzaamheid een impuls, waar iedereen wijzer van wordt. 

Kunstenaars als Verheggen komen door ‘out of the box’ denken en experimenteren tot verbluffende innovaties, zoals het maken van water. „Daarnaast zijn er designers en kunstenaars die laten zien dat vormgeving en schoonheid van essentieel belang zijn”, legt Nicole Uniquole uit. „Zeker als je een groot publiek wilt bereiken. Het dak van het paviljoen wordt bijvoorbeeld afgedekt met de kleurrijke en transparante zonnepanelen van Marjan van Aubel Studio. Buro Belén ontwikkelde biologisch afbreekbare gordijnen, geïnspireerd op originele plantengroei, zoals wilde grassen in Dubai.”

Tot slot zijn er kunstenaars en designers die ons ergens op willen wijzen. Op een toegankelijke en vaak spectaculaire manier tonen ze de uitputting van onze planeet en de gevaren, of zo je wilt gevolgen van klimaatverandering. Uniquole: „De prijswinnende fotograaf Kadir van Lohuizen waarschuwt ons voor de almaar stijgende zeespiegel als gevolg van onder andere de smeltende poolkappen. De klokken van kunstenaar Joep van Lieshout luiden alsof ze het einde der tijden aankondigen. Of is het de nieuwe tijd?” 

Het Nederlands paviljoen op de wereldtentoonstelling in Dubai staat in het Sustainability District en deelt expertise op het gebied van water, energie en voedsel.