In een van de eerste bijeenkomsten als burgemeester van Den Haag hoorde Jozias van Aartsen wel erg vaak 'ja en amen' van zijn ambtenaren. ,,Ik kreeg nooit iets terug. Het was kennelijk een patroon: de burgemeester wil het zo, dus dan doen we het maar zo.''

Foute boel, dacht de ervaren Van Aartsen, die eerder ministeries leidde als minister en als ambtenaar. ,,Je moet zorgen voor tegenspraak. Alleen dan ontstaan nieuwe ideeën. Je hebt niets aan mensen die alleen ja en amen zeggen. Dus dan is het de truc om ze uit te nodigen: Vind je dat echt?''

Van Aartsen sprak dinsdag over leiderschap in boekhandel Paagman, bij de presentatie van het boek De weg naar excellent leiderschap, geschreven door leiderschapstrainers Anja Hilgers en Charlotte Staats. De auteurs interviewden de burgemeester omdat hij in het handboek als voorbeeld genoemd wordt door andere bestuurders.

Deltacommissaris Wim Kuijken werkte met Van Aartsen in de jaren '80 en prijst zijn moed: ,,Hij was niet bang. Hij zette een stip op de horizon en werkte daar consequent naartoe, zonder zich te veel te laten afleiden.''

Leermeester
Er zijn meer fans. Topdiplomaat Renée Jones-Bos (inmiddels de hoogste ambtenaar op het ministerie van Buitenlandse Zaken) werd in 1999 door Van Aartsen in het diepe gegooid als allereerste Nederlandse mensenrechtenambassadeur. ,,Ik dacht: Er zijn andere mensen met veel meer kennis van zaken. Maar hij zei: Ik wil dat jij het doet,'' zegt Jones-Bos in het boek. Vervolgens kreeg de diplomate alle ruimte: ,,Hij ging niet naast mij op de stoel zitten, integendeel, juist niet.''

Die truc keek Van Aartsen waarschijnlijk af bij zijn baas Pieter van Dijke, ooit topambtenaar op het ministerie van Binnenlandse Zaken: ,,Die liet me gewoon zwemmen, zes maanden lang. Op het moment zelf is dat niet altijd plezierig, maar naderhand dacht ik: Dat was heel goed.''

Intuïtie
En bij minister Ien Dales merkte Van Aartsen hoe doorslaggevend onderbuikgevoel kan zijn. ,,Ze was briljant omdat ze veel op haar intuïtie af ging, en in 99 procent van de gevallen gewoon gelijk had. Ze had een afschuwelijk snelle kijk op mensen.''

Varen op je intuïtie, het organiseren van tegenspraak, het samenstellen van een puik team, het kweken van onderling vertrouwen: Van Aartsen heeft het handboek eigenlijk niet meer nodig, zo lijkt het na zijn minicollege leiderschap van dik een kwartier. 

Maar, proberen de auteurs nog, valt er dan niks meer te leren voor de nestor van het stadhuis? Jawel, bekent Van Aartsen met een glimlach. Gebrek aan geduld is wel een punt. ,,Ik neem vaak aan dat mensen wel ongeveer snappen waar ik naartoe wil (...) zonder dat ik alles eindeloos moet uitleggen. Daar ben ik nog steeds niet echt goed in.''