Elk  jaar sterven in Nederland ongeveer 150 mensen op de wachtlijst voor een orgaantransplantatie. Een financiële prikkel zou meer mensen kunnen overhalen om te doneren. Toch rust er een groot taboe op het betalen voor organen. De Amerikaanse econoom Mario Macis geeft deze week een lezing in Rotterdam om de discussie open te breken. Als betalen voor organen de levens van vele patiënten kan redden, moeten we dat dan op zijn minst niet overwegen?

Begrijpt u de weerzin tegen het betalen voor organen?
,,Jazeker, ik respecteer de morele overwegingen van mensen. Sommigen vinden het onethisch om een prijs aan een orgaan te hangen. Zij vinden dat in strijd met de menselijke waardigheid. Daar kan ik weinig aan veranderen. Maar er zijn ook morele bezwaren die wel op te lossen zijn. Zo zijn veel mensen huiverig voor zo’n vergoeding omdat ze vrezen dat vooral arme mensen in geldnood hun nier afstaan, zonder goed na te denken over de consequenties. Je zou dat bijvoorbeeld kunnen ondervangen door alleen mensen te betalen die boven een bepaald minimum verdienen.”

Maar dan zouden arme mensen alleen vrijwillig mogen doneren, is dat wel eerlijk?
,,Dat klopt, dat is een nadeel. Er zijn ook andere oplossingen denkbaar: je stopt het geld in een pensioenpot, daarmee voorkom je dat mensen een orgaan afstaan om direct schulden af te lossen. Mijn punt is dat je ook kunt nadenken over oplossingen voor morele bezwaren in plaats van de discussie tot taboe te verklaren.”

Een ander bezwaar is dat organen dadelijk alleen voor rijke mensen beschikbaar zijn, omdat zij het geld hebben om ervoor te betalen.
,,Dat ik van het taboe op financiële prikkels af wil, betekent niet dat ik pleit voor een vrije markt tussen particulieren, waarbij hun mensen organen verkopen via Amazon. Het lijkt mij logischer dat een overheidsinstantie of verzekeraar het bedrag betaalt. De kosten van het gebrek aan donoren zijn immers ook hoog. Niet alleen gaan er mensen dood, alternatieve behandelingen kosten vaak ook veel geld. Zo is nierdialyse heel duur. Het geld dat we daarop besparen kan worden gebruikt om donoren te betalen.”

Toch is niet ieder moreel bezwaar weg te redeneren.
,,Dat klopt, maar morele principes zijn niet in beton gegoten en kunnen door de tijd heen veranderen. Levensverzekeringen waren ooit verboden in de VS omdat Amerikanen het onethisch vonden om een prijs op iemand zijn leven te zetten, nu bieden de verzekeringen een soms zeer noodzakelijke aanvulling op het inkomen van veel nabestaanden. De negatieve gevolgen van het verbod op betaling van donoren zijn zo groot dat we er over na moeten denken of onze morele bezwaren daar nog tegen op wegen.”

Tekst loopt door onder de foto

Wat zou een nier eigenlijk moeten opbrengen?
,,Aan het geven van een nier hangen kosten voor de donor. Het kost hem tijd, pijn en hij loopt gezondheidsrisico’s. Die kosten kun je uitdrukken in een bedrag. Onderzoekers hebben berekend dat als je alleen naar de tijdinvestering kijkt, en daarmee dus naar misgelopen inkomsten, je de donor 10.000 dollar zou moeten uitbetalen. Andere wetenschappers hebben mensen gevraagd wat ze voor hun nier zouden willen hebben. Dan kom je uit op een bedrag van 30.000 tot 45.000 dollar.”

Zijn er geen andere prikkels te bedenken behalve financiële?
,,Jawel, er bestaan ideeën om een bedankfeestje te organiseren voor de orgaandonor, waarbij hij in het zonnetje wordt gezet. Dat kost natuurlijk ook geld. Maar omdat dat niet cash wordt overhandigd, hebben mensen er wellicht minder morele bezwaren tegen. En het betekent ook dat je afstand moet nemen van de anonimiteit van de donor. Die bedankfeestjes zijn een mooi idee, maar ik denk dat een financiële prikkel nog beter werkt.”

Zijn er landen waar betalen voor organen niet verboden is?
,,Iran is het enige land ter wereld waar betalen voor organen niet verboden is. Helaas is dat land heel gesloten en zijn er weinig onderzoeksgegevens voor wetenschappers om te onderzoeken hoe het daar werkt. Wat we wel weten is dat daar geen wachtlijst is van patiënten maar van donoren.”

Heeft zo’n financiële prikkel ook zin om meer mensen over te halen hun organen en weefsels af te staan na hun dood?
,,Jazeker, al zal de vergoeding dan een stuk lager liggen. De kosten voor de donor zijn dan veel lager: hij loopt geen gezondheidsrisico’s, het doet geen pijn en het kost hem geen tijd. Toch zou een kleine geldbedrag mensen wellicht over de streep kunnen trekken. Je kan ook denken een tegemoetkoming in de uitvaartkosten, wanneer je morele bezwaren hebt tegen het betalen van cash geld in ruil voor registratie.”

Zou u zelf een orgaan afstaan in ruil voor geld?
,,Daar ben ik nog niet uit. Ik heb ooit geprobeerd beenmerg te doneren aan een vriend met leukemie maar dat was helaas niet succesvol. Geld is voor mij nu geen overweging bij de keuze om wel of geen donor te zijn. Ik heb een goede zorgverzekering en mijn werkgever betaalt mijn ziekteverlof, wanneer ik zou willen doneren. Helaas zit niet iedereen in die gelukkige positie.”