'Elke Nederlander zou maandelijks minstens 600 euro moeten krijgen van het rijk’

Elke Nederlander zou maandelijks minstens 600 euro moeten krijgen van het rijk, vindt de Vereniging Basisinkomen. Boekhoudtechnisch is dat mogelijk, aldus het Nibud.

Lex de Bruijn 26-04-19, 07:57 Laatste update: 26-04-19, 13:14

Een basisinkomen-nieuwe-stijl is te betalen en maakt mensen niet werkschuw. Bovendien gaat de koopkracht van de lage en middeninkomens er fors op vooruit.

Tenminste, dat beweert een optimistische Alexander de Roo, voorzitter van de Vereniging Basisinkomen. Deze week overhandigde De Roo een rapport aan minister Wouter Koolmees van Sociale Zaken waarin de vereniging nogmaals kenbaar maakt dat de samenleving er 'eerlijker' op wordt als alle volwassen Nederlanders elke maand geld krijgen van het rijk, zonder dat ze daar ook maar iets voor hoeven doen.

Doorrekening

De Roos pleidooi is niet nieuw. Wel nieuw is de manier waarop de vereniging het basisinkomen denkt te financieren. Eveneens nieuw is de doorrekening van de plannen door het Nibud, het onafhankelijke budgetinstituut.

In dit nieuwe systeem krijgt iedere volwassen Nederlander 600 euro per maand. Daar komt nog eens 600 euro per huishouden bovenop. Een alleenstaande volwassene heeft daarmee recht op 1200 euro per maand. Een samenwonend stel krijgt 1800 euro (drie keer 600 euro) en mochten ze kinderen hebben, dan komt daar nog eens 300 euro per kind bij.

Het Nibud, dat overigens benadrukt dat het zich niet uitlaat over de wenselijkheid van De Roos plannen, becijferde dat de koopkracht van bijstandsgerechtigden met 1 tot 15 procent zou groeien. Voor mensen die het minimumloon verdienen en voor modale inkomens stijgt de koopkracht tussen de 15 en 50 procent. En bij huishoudens met tweemaal modaal stijgt de koopkracht tussen de 4 en 34 procent, aldus het Nibud.

Een bekende pleitbezorger van het basisinkomen is historicus Rutger Bregman. Hij schreef ook het boek ‘Gratis geld voor iedereen’ waarvan de Engelse versie internationaal scoort. © Marco Okhuizen

'Rijkere’ werkende Nederlanders

Als je echt goed verdient, ga je er inderdaad op achteruit, maar het kan nu eenmaal nooit zo zijn dat iedereen erop vooruitgaat
Alexander de Roo, Vereniging Basisinkomen

De miljarden euro's die zo'n basisinkomen het rijk gaan kosten, zijn volgens de Vereniging Basisinkomen geen enkel probleem. Dan moet de inkomstenbelasting voor de 'rijkere' werkende Nederlanders wel sterk worden verhoogd, de uitkeringen met 1200 euro worden verlaagd en moeten rijksdiensten en uitkeringsinstanties, die veel minder te doen zullen hebben, zeer sterk worden afgeslankt.

Robert Dur, hoogleraar economie aan de Erasmus Universiteit, die onder meer onderzoek deed naar bijstandsgerechtigden in Rotterdam, denkt net als De Roo dat een basisinkomen technisch haalbaar is. Maar of het ook wenselijk is, daar zet Dur zeer grote vraagtekens bij. Hij stelt dat het onderzoek 'een veel te rooskleurig' beeld schetst. ,,Het lijkt het alsof er enkel winnaars zullen zijn als dit plan realiteit wordt, maar dat is niet waar.’’

Volgens Dur zijn de verliezers simpelweg buiten beeld gebleven in dit onderzoek. ,,Mensen die meer dan twee keer het modale verdienen, gaan bijvoorbeeld (heel veel) pijn lijden als dit plan wordt doorgevoerd.’’

De Roo beaamt dit volmondig. ,,Als je echt goed verdient, ga je er inderdaad op achteruit, maar het kan nu eenmaal nooit zo zijn dat iedereen erop vooruitgaat.’’

Gedrag en onderzoek

Naast de verliezers is er ook een ander aspect buiten beschouwing gelaten, aldus Dur. ,,Er is geen aandacht voor ons gedrag. Zo blijkt bijvoorbeeld uit eerder onderzoek dat (veel) hogere inkomstenbelastingen tot meer belastingontwijking leiden. Dat soort aspecten moet je eigenlijk ook meenemen in een plan rondom het basisinkomen.’’ Met andere woorden: hoe betaalbaar is het basisinkomen als rijkere Nederlanders niet bereid zijn om driekwart(!) van hun zuurverdiende euro aan de belasting af te staan?

De hoogleraar wijst op nog een ander veelgehoord argument tegen het plan. ,,Wanneer mensen zonder voorwaarden een bedrag per maand krijgen waarvan je rond kunt komen, neem je misschien bij sommigen de prikkel weg om te blijven werken.’’ Dur zegt het bewust voorzichtig, want harde bewijzen zijn er niet. ,,Het is de vraag hoe mensen reageren op het krijgen van een basisinkomen, daar is nog onvoldoende onderzoek naar gedaan.’’

Genoeg voordelen

Het CPB zou een diepgaande studie moeten doen naar de effecten van een basisinkomen
hoogleraar economie Robert Dur

Volgens De Roo zijn er echter genoeg voordelen die het invoeren van een basisinkomen de moeite waard maken. ,,Het zorgt bijvoorbeeld voor betere gezondheid, minder stress en minder criminaliteit. Daarnaast verdwijnt er door het wegvallen van allerlei uitkeringen en toeslagen een hoop bureaucratie.’’

Sommige claims van De Roo worden ondersteund door onderzoek in Finland, dat experimenteerde met het basisinkomen. Tweeduizend werkloze Finnen kregen twee jaar lang 560 euro per maand, ongeacht of ze werk vonden in die periode. Het geschonken geld bleek een minimale invloed te hebben op de bereidheid om meer te gaan werken, maar zorgde wel voor meer geluk en meer gezondheid bij de proefpersonen.

Daar moet volgens Dur echter een kanttekening bij worden geplaatst. Hij stelt dat het huidige onderzoek wereldwijd niet betrouwbaar genoeg is om er grote conclusies uit af te leiden. ,,Er moeten bredere en diepgaandere studies komen naar de effecten van het invoeren van het basisinkomen. In Nederland kan het Centraal Planbureau (CPB) dat bijvoorbeeld doen.’’

Een basisinkomen jaagt de economie aan © ROBIN UTRECHT

Slechts een opzet

Dur denkt niet dat het plan rondom 'Basisinkomen 2.0' sterk genoeg is om daadwerkelijk realiteit te worden, maar vindt de conclusies wel interessant. ,,Wat deze studie suggereert, is dat de kosten alleen terechtkomen bij de hoge inkomens, wat een nieuwe en boeiende suggestie is.’’

Voor De Roo is dit plan slechts een opzet. Hij ziet in dat het deels beter kan. ,,We willen aan het geld komen door de vermogensbelasting te verhogen en een CO2-heffing in te voeren. De inkomensbelasting hoeft dan niet omhoog, maar wij missen de middelen om dit nu door te kunnen rekenen.’’

Hij denkt echter dat het basisinkomen er op langere termijn zeker komt. ,,Enkele tientallen jaren geleden stond nog maar 20 procent van de bevolking achter dit idee, nu 50 procent. Het hangt er nu vanaf hoe de politiek gaat reageren.’’

Bekijk hieronder ook een aflevering van de Universiteit van Nederland over salaris: Waarom het gras bij de buren altijd groener is.