Een basisinkomen-nieuwe-stijl is te betalen en maakt mensen niet werkschuw. Bovendien gaat de koopkracht van de lage en middeninkomens er fors op vooruit.

Tenminste, dat beweert een optimistische Alexander de Roo, voorzitter van de Vereniging Basisinkomen. Deze week overhandigde De Roo een rapport aan minister Wouter Koolmees van Sociale Zaken waarin de vereniging nogmaals kenbaar maakt dat de samenleving er 'eerlijker' op wordt als alle volwassen Nederlanders elke maand geld krijgen van het rijk, zonder dat ze daar ook maar iets voor hoeven doen.

De Roos pleidooi is niet nieuw. Wel nieuw is de manier waarop de vereniging het basisinkomen denkt te financieren. Eveneens nieuw is de doorrekening van de plannen door het Nibud, het onafhankelijke budgetinstituut.

In dit nieuwe systeem krijgt iedere volwassen Nederlander 600 euro per maand. Daar komt nog eens 600 euro per huishouden bovenop. Een alleenstaande volwassene heeft daarmee recht op 1200 euro per maand. Een samenwonend stel krijgt 1800 euro (drie keer 600 euro) en mochten ze kinderen hebben, dan komt daar nog eens 300 euro per kind bij.

Het Nibud, dat overigens benadrukt dat het zich niet uitlaat over de wenselijkheid van De Roos plannen, becijferde dat de koopkracht van bijstandsgerechtigden met 1 tot 15 procent zou groeien. Voor mensen die het minimumloon verdienen en voor modale inkomens stijgt de koopkracht tussen de 15 en 50 procent. En bij huishoudens met tweemaal modaal stijgt de koopkracht tussen de 4 en 34 procent, aldus het Nibud.

Naast de verliezers is er ook een ander aspect buiten beschouwing gelaten, aldus Dur. ,,Er is geen aandacht voor ons gedrag. Zo blijkt bijvoorbeeld uit eerder onderzoek dat (veel) hogere inkomstenbelastingen tot meer belastingontwijking leiden. Dat soort aspecten moet je eigenlijk ook meenemen in een plan rondom het basisinkomen.’’ Met andere woorden: hoe betaalbaar is het basisinkomen als rijkere Nederlanders niet bereid zijn om driekwart(!) van hun zuurverdiende euro aan de belasting af te staan?

De hoogleraar wijst op nog een ander veelgehoord argument tegen het plan. ,,Wanneer mensen zonder voorwaarden een bedrag per maand krijgen waarvan je rond kunt komen, neem je misschien bij sommigen de prikkel weg om te blijven werken.’’ Dur zegt het bewust voorzichtig, want harde bewijzen zijn er niet. ,,Het is de vraag hoe mensen reageren op het krijgen van een basisinkomen, daar is nog onvoldoende onderzoek naar gedaan.’’

Dur denkt niet dat het plan rondom 'Basisinkomen 2.0' sterk genoeg is om daadwerkelijk realiteit te worden, maar vindt de conclusies wel interessant. ,,Wat deze studie suggereert, is dat de kosten alleen terechtkomen bij de hoge inkomens, wat een nieuwe en boeiende suggestie is.’’

Voor De Roo is dit plan slechts een opzet. Hij ziet in dat het deels beter kan. ,,We willen aan het geld komen door de vermogensbelasting te verhogen en een CO2-heffing in te voeren. De inkomensbelasting hoeft dan niet omhoog, maar wij missen de middelen om dit nu door te kunnen rekenen.’’

Hij denkt echter dat het basisinkomen er op langere termijn zeker komt. ,,Enkele tientallen jaren geleden stond nog maar 20 procent van de bevolking achter dit idee, nu 50 procent. Het hangt er nu vanaf hoe de politiek gaat reageren.’’

Bekijk hieronder ook een aflevering van de Universiteit van Nederland over salaris: Waarom het gras bij de buren altijd groener is.