De miljarden vliegen de lezer om de oren in het nieuwe rapport 'Subsidies en publieke financiering voor fossiele brandstoffen in Nederland’. Op basis van algemeen aanvaarde definities van de Wereldhandelsorganisatie WHO bracht Milieudefensie alle directe subsidies, belastingvoordeeltjes en vormen van prijsondersteuning voor vervuilende bedrijven in kaart.

De resultaten liegen er niet om: de overheid steunt bedrijven die drijven op fossiele brandstoffen sinds 2016 met jaarlijks 8,3 miljard euro. Belangrijkste ontvangers zijn de lucht- en de scheepvaart: doordat KLM en andere vliegmaatschappijen geen btw over hun kerosine hoeven te betalen en tickets belastingvrij zijn, krijgen ze een douceurtje van 2,1 miljard euro. De scheepvaart, waar brandstoffen eveneens belastingvrij zijn, heeft 1,4 miljard euro voordeel.

Daar blijft het niet bij, aldus het onderzoek. Energiebedrijven krijgen jaarlijks 619 miljoen euro, nu zij zijn vrijgesteld van energiebelasting, zowel voor grondstoffen kolen als gas. De bijstook van biomassa wordt ondertussen ondanks groeiende kritiek zwaar gesubsidieerd. Honderden miljoenen euro's gaan verder naar de gaswinning  (436 miljoen euro), de zware industrie (145 miljoen) en de landbouw (133 miljoen). Zo worden Shell en Exxon royaal gecompenseerd voor het vervroegd dichtdraaien van de Groningse gaskraan. Veel  fabrieken hoeven nauwelijks energietaks te betalen, Tata Steel is zelfs helemaal vrijgesteld.

De overheid steunt daarnaast Nederlandse bedrijven die offshoreprojecten in landen als Brazilië, Mozambique en Tanzania uitvoeren. Dat gebeurt via zogeheten exportkredietverzekeringen (ekv's): financiële overheidsgaranties waardoor het bedrijfsleven gemakkelijker bij banken kunnen lenen. In totaal gaat het om 2,9 miljard euro per jaar, becijfert Milieudefensie.

Dan zijn er nog investeringen van staatsbedrijven als GasUnie en GasTerra die ook deels als subsidie gelden. In totaal is hier ruim een half miljard euro mee gemoeid. De onderzoekers hebben verder projecten van ABN Amro meegerekend, de overheid bezit immers nog steeds 56 procent van de aandelen.

Met het rapport wil Milieudefensie de druk op het kabinet opvoeren. De milieuclub wijst erop dat Nederland in 2013 samen met andere EU-landen beloofde om  subsidies die schade voor het milieu opleveren uiterlijk in 2020 te staken. Ook het klimaatverdrag van Parijs verplicht daartoe. ,,Tot voor kort ontkende de regering echter glashard dat Nederland fossiele subsidies verleent”, wijst onderzoekster Laurie van der Burg op de verdedigingslinie die het kabinet daarop koos.

Inmiddels lijkt het kabinet te schuiven. Na een motie van de Tweede Kamer zegde minister Wiebes in 2018 toe de OESO en het Internationaal Energie Agentschap (IAE) te laten inventariseren of Nederland fossiele subsidies verleent. Als dat het geval is ‘zal het kabinet de mogelijkheden bezien om dergelijke maatregelen uit te faseren’, schreef de bewindsman een jaar later op Kamervragen van D66.

_{Tekst gaat verder na de foto}

Ruim twee jaar later is de beloofde inventarisatie er nog steeds niet. ,,Vandaar dat wij de inventarisatie alvast voor het kabinet hebben gemaakt”, stelt Donald Pols, directeur van Milieudefensie. ,,We roepen de regering op om op Prinsjesdag met dat afbouwplan te komen. Het wordt tijd dat het kabinet deze wens van de Kamer serieus neemt.” Milieudefensie voelt zich gesteund door de Europese Commissie die vorig jaar de fossiele steun van Nederland op zeker 2,5 miljard euro begrootte. 

De milieuorganisatie erkent dat afbouwen niet voor elke subsidie even gemakkelijk is. Zo zou afschaffing van de kerosinevrijstelling Nederland een groot concurrentienadeel ten opzichte van het buitenland bezorgen. ,,Nederland kan er in EU-verband in ieder geval zeer actief voor lobbyen en aankondigen om over een paar jaar te stoppen”, stelt Freek Bersch, campagneleider van Milieudefensie. ,,Nu wacht iedereen op iedereen.” Andere steunmaatregelen zijn wel degelijk vrijwel direct af te bouwen, aldus Milieudefensie. Zo is Zweden recent gestopt met het verlenen van exportkredietverzekeringen. 

Een rechtszaak zoals Urgenda voerde tegen de staat, begint Milieudefensie vooralsnog niet. De organisatie heeft al een klimaatzaak tegen Shell lopen waar het druk mee is. ,,Maar nu de verkiezingen eraan gaan komen, hopen we dit onderwerp alvast te agenderen”, zegt Bersch.