Oxfam Novib: Supermarkten doen niet genoeg tegen uitbuiting

Oxfam Novib keek voor de tweede keer hoe zestien supermarktketens in Nederland, Duitsland, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten omgaan met onder meer arbeidsomstandigheden en mensenrechten. De organisatie controleert met haar ranglijst Behind the Barcodes het beleid van supermarkten op 93 indicatoren. Zet de supermarktketen zich in voor een leefbaar loon onder werknemers van leveranciers in ontwikkelingslanden? Zijn de supermarktketens in gesprek met lokale vakbonden? Hoe zit het met de positie van vrouwen? Bedrijven krijgen per indicator een kruisje of een vinkje.

Geen enkele supermarkt scoort een voldoende, de Britse keten Tesco haalt van alle ketens nog het hoogste cijfer. In vergelijking met vorig jaar hebben AH en Jumbo volgens Oxfam de grootste stappen gemaakt op de ranglijst. Albert Heijn neemt de koppositie over van Plus. Jumbo staat nu op nummer 2. Aldi, Lidl en Plus blijven achter. ,,De scores van Aldi en Lidl stijgen licht, terwijl de score van Plus zelfs daalt. Dit komt doordat Plus haar eerdere toezeggingen niet opvolgt, zoals het het naar buiten brengen van eigen rapportages over mensenrechten en meer inkopen bij vrouwelijke producenten. Plus gaat er verder prat op een duurzaam beleid te voeren door veel producten te verkopen met een keurmerk zoals Max Havelaar, maar ze doet verder zelf weinig onderzoek naar de arbeidsomstandigheden in ontwikkelingslanden’’, aldus Oxfam Novib-onderzoeker Anouk Franck. 

De focus bij supermarkten ligt volgens Franck op winst en marktaandeel. ,,Zolang ze hun beleid en praktijk op mensenrechten niet verbeteren, blijft uitbuiting in voedselketens bestaan en blijven hun scores op onze ranglijst laag. Je merkt in ons land hoezeer de supermarkten elkaar beconcurreren op prijs, dat heeft hoe dan ook gevolgen voor de boeren. Niet alleen in ontwikkelingslanden, maar ook in ons eigen land. Werknemers en kleinschalige boeren kregen zo’n twintig jaar geleden nog meer dan 10 cent van iedere euro die de consument bij de kassa afrekende. Nu is dat afgenomen tot minder dan 8 cent per euro.’’

Volgens haar is er meer druk nodig om de ketens in beweging te krijgen. ,,Het is overigens niet zo dat er niets gebeurt. Afgelopen jaar hebben we intensieve onderhandelingen gevoerd met Albert Heijn en Jumbo. Dit heeft geleid tot nieuw mensenrechtenbeleid bij beide bedrijven. Zo gaan ze de leveranciers van hun huismerkenproducten,  nationaal en internationaal, bekendmaken. Daarmee zijn zij de eerste supermarkten van de zestien uit onze lijst die transparantie over hun ketens beloven’’, aldus Franck.

AH en Jumbo hebben ook toegezegd dat zij mensenrechtenrisico's in hun ketens in kaart gaan brengen en jaarlijks meerdere onderzoeken gaan uitvoeren voor producten die voor werknemers en boeren in ontwikkelingsland de meeste risico's met zich meebrengen. 

,,Dat is goed nieuws voor bijvoorbeeld de garnalenpelsters in Indonesië of de tomatenplukkers in Italië. Zij trekken nu vaak nog aan het kortste eind en kunnen nauwelijks rondkomen. Wij blijven de supermarkten op de voet volgen en zullen onze ranglijst elk jaar opnieuw uitbrengen. Zeker nu het marktaandeel van de grote vijf steeds groter wordt in Nederland en ze dus ook machtiger worden, is het zaak een vinger aan de pols te houden’’, belooft Oxfam-onderzoeker Franck.  

De supermarktbranche herkent zich niet in de uitkomsten van het Oxfam-rapport. ,,Ten onrechte wordt weer een negatief beeld geschetst over supermarkten. Dat doet geen recht aan de aanpak van Nederlandse supermarkten op het vlak van Internationaal Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen -IMVO- voor betere sociale werkomstandigheden voor medewerkers op productiebedrijven in ontwikkelingslanden’’, aldus CBL-directeur Marc Jansen. 

Volgens hem werken supermarktketens hard aan het transparant maken van productieketens. ,,In plaats van het polariseren van de discussie over mensenrechten, is het sterker om samen te werken met het bedrijfsleven, de vakbonden, de overheid en organisaties in de ontwikkelingslanden. Wij nodigen Oxfam Novib uit de krachten te bundelen en met ons samen te werken. Want van het alleen maar discussiëren en het publiceren van ranglijsten wordt geen vrouw en geen kind in ontwikkelingslanden beter. Het gaat ons om concrete projecten en niet om papieren ranglijstjes”, aldus Jansen.

Supermarkt Plus laat ook weten dat het rapport onvoldoende recht doet aan de inspanningen van de winkel. ,,We zijn recent voor het vijfde jaar op rij verkozen tot meest verantwoorde supermarkt. Ja, er is nog veel te doen, maar we zijn goed op weg. We werken al jarenlang aan de verbetering van de positie van kleine boeren en arbeiders in ontwikkelingslanden. We hebben een strategisch partnership met Max Havelaar, maken waar mogelijk voor ons huismerk de keuze voor Fairtrade en zijn transparant over onze ketens.’’

Albert Heijn stelt dat er in vergelijking met vorig jaar flinke stappen voorwaarts zijn gemaakt. ,,Met dank aan blockchaintechnologie kunnen we meer informatie delen over onze leveranciers. En we verduurzamen verschillende producten zoals onze chocolade. Ook wij zijn er nog niet. We zitten er scherp op, zodat onze klanten met een gerust hart boodschappen kunnen doen’’, aldus een AH-woordvoerder.