Voorspellingen komen nooit uit: 'Kijk maar naar de crisis van 2008'

,,Ik hoor op verjaardagen nooit iemand zeggen dat zijn of haar consumentenvertrouwen laag is. Het is een begrip dat leeft onder economen en psychologen. Het gaat over verwachtingen en voorspellingen en die moet je met een korrel zout nemen. Want als er iets is waar we slecht in zijn, is het voorspellen. Kijk de economische prognoses uit het verleden er maar op na: die komen nooit uit.’’

,,De afgelopen maanden hebben we elkaar een collectieve angst aangepraat. Natuurlijk: werk je in de horeca of reisindustrie en vallen je inkomsten opeens weg, dan is dat erg. Logisch dat je geen grote uitgaven doet. Maar het overgrote deel van de mensen heeft wél een baan en krijgt iedere maand salaris. Die groep heeft weinig reden om zich anders te gaan gedragen, extra te gaan sparen. Dat het wel gebeurt, heeft te maken met de omgeving. Je hoort via de media telkens onheilsberichten, die in de eerste coronaweken op straat werden bevestigd doordat het stil was in steden en veel winkels dicht bleven.’’

,,Je brein reageert fel en zegt: ‘Zie je wel, het is echt zo erg’. Als de winkels dicht blijven wordt er immers niks gekocht en verkocht. Maar er werd wél volop gekocht, online namelijk, en de meeste mensen hadden nog hetzelfde bedrag te besteden. Het is een overdreven reactie. Tijdens de kredietcrisis van 2008 riepen ook allerlei mensen dat het nooit meer hetzelfde zou worden. Terwijl het in 2012 economisch alweer lekker liep. In 2013 ging de woningmarkt als een tierelier.’’

,,Ik heb een tuinset, een eettafel en een vlonder voor de tuin gekocht. Als je niet op vakantie kunt, als restaurants dicht blijven, ga je op zoek. In ons brein huist een ‘mentale boekhouder’ die zegt: dit is leukedingengeld, daar wil ik iets mee. Je wilt dus best geld uitgeven aan leuke dingen die nog wél kunnen: iets leuks voor in huis bijvoorbeeld. Daarom was het de afgelopen tijd zo druk bij de bouwmarkten en stonden er direct 30.000 mensen in de digitale wachtrij toen de Efteling open zou gaan.’’

Patrick Wessels schreef tijdens de lockdown over zelfdiscipline en hoe lang je die kunt volhouden: wilskracht is een spier, die af en toe ontspanning nodig heeft. Hij pleitte voor ‘gecontroleerde uitspattingen’, incidentele zinloze aankopen als een te dure stofzuiger of een onnodige e-bike, als brandstof voor de wilskracht.

,,Ja, vergelijk het met afvallen. Dat verloopt bewezen effectiever als je één dag in de week mag zondigen. Zo ook met geld uitgeven: je blijft binnen je budget, maar je staat jezelf ook toe om een keer een onzinnige aankoop te doen. Had ik die vlonder echt nodig? Nou, nee.’’

,,Voor velen is reizen waardevol, vanwege het ontspannende effect en omdat we eraan gewend zijn geraakt. Bij veel mensen is het vakantiebudget nog intact, zij wachten tot ze weer mogen reizen. ‘Zomer’, ‘vakantie’ en ‘op reis’ zijn verankerd in ons brein. Zeker als je straks concrete aanwijzingen krijgt over wat wél mogelijk is op vakantie, wordt die reisbehoefte verder aangewakkerd.’’

,,Ik ben net zo’n slechte voorspeller als de economen, maar ik verwacht dat het bij de bouwmarkt juist iets rustiger zal worden. Ik heb maar plek voor één vlonder en ben straks wel even uitgeklust. Online shoppen zal blijven groeien. De afgelopen tijd heeft een groep mensen die nog niet eerder online kocht, de angsten overwonnen en ontdekt hoe makkelijk het is.’’

,,Zeker na een inspanning - zoals zelfdiscipline - vinden we aankopen goed te rechtvaardigen. Sterker nog: ons consumentenbrein kan een aankoop zelfs al rechtvaardigen als we iets van plan zijn te doen. Dus: ‘Ik neem nu alvast een biertje, want ik ga vanavond toch sporten’, dat vindt ons brein heel acceptabel. En iedere aankoop geeft plezier, ook online. De voorpret, het uitpakmoment. Probleem is dat je die pret meestal na een week vergeten bent. Je hebt meer aan ervaringen.’’

,,Bijvoorbeeld. Ik hoop dat de sfeer hetzelfde blijft als voor de lockdown. Het gevaar bestaat dat we door alle aanwijzingen en ge- en verboden een soort blijvende mentale mini-stresstoestand zullen ervaren. Dat is niet goed voor het gezelligheidsgevoel. Ik hoop dat ondernemers hun winkel of restaurant zo weten in te richten dat looproutes en gedragingen ‘normaal’ aanvoelen. Niet overal grote pijlen of verbodsborden, maar mensen op een natuurlijk manier hun weg laten vinden.’’

,,Ja hoor, ik heb tijdens de lockdown al een trip gemist, maar in juli zou ik graag naar Portugal vliegen. Die reisbehoefte, die prikkel, is er gewoon.’’

,,Zeker. De afgelopen tijd ging het over wat niét kon. Als je dat de hele dag hoort, ga je je er ook naar gedragen. Mensen snakken nu naar een positief geluid. Daarom vind ik #NLStartOp ook zo’n geweldig initiatief. Het is nu weer tijd voor consumenten en ondernemers die kansen pakken. Die verdienen een mooi podium.’’