25 jaar Architectuurcentrum: Van lelijk en verguisd naar mooi en bruisend Eindhoven

In de beginjaren van het Architectuurcentrum Eindhoven (ACE) kwam de architectuurdiscussie letterlijk uit de kelder aan de oppervlakte. ,,Destijds hielden verschillende platforms discussieavonden waarin we het collegiale debat voerden. Zoals de Eindhoven Connectie, in de kelder van het pand aan de Dommelstraat waar wij nu zitten'', vertelt Bert Dirrix, architect/eigenaar van Diederendirrix en een van de eerste voorzitters van het ACE. Maar ook een initiatief als Stichting Q, die begin jaren 90 stadsdebatten organiseerde in het theater van Plaza Futura aan de Leenderweg en in 1991 pleitte voor behoud van de Witte Dame. ,,Met het Architectuurcentrum ontstond juist een platform voor het gesprek tussen gemeente, architecten én burgers.''

Bij die eerdere initiatieven waren mensen als Ton Langenberg, Karel van Dijk en Cees Donkers van de gemeente Eindhoven betrokken. En natuurlijk de faculteit Bouwkunde van de TU. ,,De gemeente stond toen ook open voor de discussie. Nu zijn ze daar wat huiveriger voor'', constateert Dirrix.

De tijdsgeest hielp ook mee, zegt de huidige ACE-voorzitter Margriet Eugelink. Zij was toen een van de nieuwe architecten die juist in die tijd kansen kregen, nu een gevestigde naam met een eigen bureau dat onder meer voor ASML werkt. ,,Het zelfbewustzijn van architecten groeide, onder meer door bekende architecten als Rem Koolhaas die Nederland op de kaart zetten. Hier in Eindhoven werd ook gezien dat architectuur belangrijk is. De vraag was ook hoe we van die lelijke verguisde stad een mooie bruisende stad konden maken.''

En René Erven, betaald secretaris van het ACE, wijst nog op de nota Ruimte voor Architectuur uit 1991. ,,Daarin werd architectuur uitgeroepen tot een culturele daad, in dialoog met opdrachtgever en gebruikers. En dat in een tijd dat in Eindhoven de discussie woedde over de identiteit omdat Philips en DAF het heel moeilijk hadden. Dat kwam allemaal samen in het begin van het Architectuurcentrum'', aldus Erven.

Het ACE begon op een symbolische locatie: in het Auditorium van de Witte Dame. Nu zijn de bijeenkomsten in het Natlab aan de Kastanjelaan. De onderwerpen die in die 25 jaar aan bod kwamen laten zich lezen als een staalkaart van nabije toekomst: de ontwikkeling van gebieden als Strijp-S, het Stationsgebied en de Kanaalzone, de aantrekkelijkheid van de stad voor kenniswerkers, nieuwe woonvormen als CPO's.

Voor de drie ACE-mensen was de tentoonstelling SuperVillage, in 2005, het jaar van de oprichting van Brainport, illustratief voor de veranderingen in de architectuur. ,,In een mooi vormgegeven expositie stond de vraag centraal welke ruimtelijke kwaliteit van belang is om aantrekkelijk te zijn voor internationale kenniswerkers. We moesten nadenken over bredere effecten van ons werk'', zegt Dirrix.

Dat speelt nu weer. Het jubileumboek gaat - naast de historie en nieuwe bouwprojecten - over een studie naar de Generalenbuurt in Woensel. Wat is het effect op de wijk van maatregelen om de woningen los te koppelen van het gas? Dat is de vraag die aan de orde komt. ,,Hoe kun je van een monotone wijk een levende buurt maken. Dat geldt voor heel Woensel en de hele stad. Hoe kun je die zee van woningen renoveren, updaten én energietechnisch bij de tijd maken? De energietransitie is een van de belangrijkste thema's voor het Architectuurcentrum de komende jaren, want we moeten écht van de fosiele brandstoffen af'', denkt Eugelink. Het Architectuurcentrum heeft daarbij de rol om de discussie op de agenda te zetten en achtergrondinformatie te geven.

Opvallend is wel dat het Architectuurcentrum wat minder nadrukkelijk aanwezig was in de discussie over de Verdichtingsvisie van de gemeente. ,,We hebben vorig jaar, toen de visie nog in de conceptfase was, twee bijeenkomsten daaraan gewijd en ook supervisor Winy Maas te gast gehad. Maar misschien waren we dit jaar niet zo zichtbaar omdat we bezig waren met ons 25-jarig bestaan. Maar er is nog alle kans om door te praten'', aldus Eugelink.

Erven denkt dat het ACE vooral ook de breedte van de bouw aan de orde zal stellen. ,,Een woontoren levert misschien 300 woningen op. Maar om de 40.000 huizen te bouwen tot 2040 moet er veel meer gebeuren, niet alléén in de binnenstad en Knoop XL/Fellenoord.'' Een ander thema dat dan ook weer om de hoek komt kijken, is de leefbaarheid van zo'n hoogstedelijk milieu. ,,Achter het Natlab krijgt project S-West vorm. Nu zie je opeens dat de balkons van de verschillende torens maar een paar meter van elkaar af zitten. Over versterking van het leefklimaat in de stad, met veel groen bijvoorbeeld, moeten we meer nadenken.''

Volgens Dirrix gaat architectuur tegenwoordig over de totale leefomgeving. ,,Niet alleen over de schoonheid van het ontwerp, maar ook over de sociale diversiteit, de mobiliteit in een autoluwe binnenstad, groen en natuur, gezondheid, bewegen en ga zo maar door.''

,,Het ACE heeft daarbij de rol om wat meer te ontregelen'', zegt Dirrix. ,,Zijn we wel genoeg doordrongen van serieuze zaken als de groei van de stad, energietransitie en mobiliteit? We zullen nu écht iets moeten doen. Geen halve compromissen meer maar doorpakken. Het ACE kan die discussie waardevrij voeren, waar de politiek dat niet meer durft te agenderen.''

Het jubileumboek 'Gesprekken vormen Eindhoven' is gratis op te vragen bij René Erven,  info@architectuurcentrumeindhoven.nl.